Link do części 1:

http://blognumizmatyczny.pl/2021/12/21/rod-podskarbich-danilowicze-herbu-sas-czesc-1/

Jan Mikołaj Daniłowicz – administrator skarbu koronnego

Następcą Mikołaja Daniłowicza na stanowisku podskarbiego został Hermolaus Ligęza herbu Półkozic. Nominację na urząd podskarbiego wielkiego koronnego otrzymał on 30 grudnia 1624 roku. Mimo to na niektórych monetach w roku 1625 nadal umieszczano herb Sas Daniłowiczów (zamiast herbu Półkozic)[1]. Dotyczy to następujących monet:

– szelągów (bardzo rzadkie)

– groszy

– półtoraków

– szóstaków

– ortów (bardzo rzadkie)

– talarów (bardzo rzadkie)

Półtorak koronny Zygmunt III Waza, 1625 (herb Sas na dole w otoku na rewersie)

Szóstak koronny Zygmunt III Waza, 1625 (herb Sas bez tarczy na dole w otoku na awersie), zdjęcie: WCN

Do niedawna przyjmowano, że herb Sas na monetach z roku 1625 należał do zmarłego Mikołaja Daniłowicza. No ale dlaczego był umieszczany jeszcze w roku 1625 skoro Mikołaj zmarł w roku 1624? Rozwiązanie zagadki wiąże się z działalnością syna Mikołaja – Jana Mikołaja, jako administratora skarbu koronnego. Otóż Hermolaus Ligęza mimo nominacji na urząd podskarbiego, nie od razu objął stanowisko. Przez kilka miesięcy roku 1625 skarbem koronnym zarządzał Jan Mikołaj Daniłowicz. Na stanowisko administratora skarbu koronnego został on mianowany 18 stycznia 1625 roku. Musiał zapewne uporządkować jakieś sprawy po ojcu.

Zgodnie z ordynacją menniczą z roku 1599, na monetach powinny być umieszczane herby osób zarządzających w danym momencie („pro tempore”) skarbem. „Każdy Minczarz powinien bendzie literę pierwszą tego miasta, gdzie sie minczuie, na swey Mienici kłaść, żeby każdego z nich Mynicza była rozeznana, nie kładąc inszich Herbow na minnicy, tilko Kroliewskie na wierzchu, a Podskarbiego Coronnego pro tempore bendacego, iako na skromnieiszi na spodku”[2].

W literaturze jest też mowa o półtoraku z herbem Sas, na którym jakoby umieszczono datę 1628. Wydaje się iż data na wspomnianej monecie jest efektem błędu stempla lub błędu bicia powodującego niewłaściwe odczytanie cyfr daty. Nie ma bowiem żadnego uzasadnienia dla umieszczania herbu Sas w trakcie urzędowania podskarbiego Hermolausa Ligęzy[3]. Poza tym zgodnie z ordynacją z roku 1627, od tego roku miało być zawieszone bicie monet drobnych.

Jan Mikołaj Daniłowicz – podskarbi wielki koronny

Jan Mikołaj Daniłowicz był świetnie wykształcony[4]. Studiował w renomowanych uniwersytetach w Europie Zachodniej – w Padwie, w Lowanium oraz w Dilingen. Do funkcji podskarbiego wielkiego koronnego przygotowywał się gruntownie, pełniąc m. in. przez kilka lat – podobnie jak ojciec – urząd podskarbiego nadwornego koronnego (1627-1632). Był ponadto podstolim wielkim koronnym oraz żupnikiem krakowskim. Dzierżył ponadto liczne starostwa. Dwukrotnie sprawował funkcję administratora skarbu koronnego – raz po śmierci ojca, i drugi raz po śmierci Hermolausa Ligęzy, przed objęciem urzędu podskarbiego koronnego.

***

Jan Mikołaj Daniłowicz pełnił funkcję podskarbiego wielkiego koronnego w latach 1633-1650, a więc przez cały okres panowania Władysława IV Wazy oraz na początku panowania Jana II Kazimierza. Skarbem koronnym zarządzał z dużą wprawą. Był zręcznym administratorem. Jak pisał W. Hejnosz „zasłużył się umiejętnością ściągania pieniędzy do skarbu koronnego na cele wojny ze Szwecją i Rosją”[5].

Konstytucja sejmowa z roku 1627 zakazała bicie monety drobnej, czyli wszystkich nominałów z wyjątkiem półtalarów, talarów i dukatów (oraz ich wielokrotności). Zakaz obowiązywał również za panowania Władysława IV. W tym czasie zaczęto dostrzegać złe strony tej sytuacji. Brak monety drobnej dawał się coraz bardziej we znaki. Pojawiły się opinie iż zakaz z roku 1627 jest szkodliwy i należałoby go znieść. W roku 1635 w mennicy bydgoskiej została przygotowana próbna emisja trojaków, szóstaków i ortów. Monety miały zostać przedstawione na sejmie wraz z postulatem zniesienia zakazu bicia monety drobnej. Posłowie nie ulegli jednak naciskom. Zakaz pozostał w mocy.

Bydgoskie próby mennicze z 1635 roku są monetami znanymi w jednym egzemplarzu. Są to więc unikaty. Znajdują się w zbiorach Ermitażu. Poniższe zdjęcie próbnego trojaka pochodzi z katalogu trojaków T. Igera[6]. Jak widzimy na rewersie monety widnieje herb Sas Jana Mikołaja Daniłowicza, podobnie jak na próbnym szóstaku i orcie.

Próbny trojak Władysław Waza, Bydgoszcz 1635; skan z książki T. Igera: Katalog trojaków polskich, Warszawa 2008

Herb Jana Mikołaja Daniłowicza widniał również na monetach obiegowych bitych w mennicy bydgoskiej oraz krakowskiej. Był umieszczany zarówno na awersach, jak i na rewersach półtalarów, talarów i dukatów. Dotyczy to zarówno czasów Władysława IV, jak i Jana Kazimierza. Ponadto za panowania tego drugiego herb Sas Jana Mikołaja Daniłowicza widniał na pięciodukatówkach (z 1649 i b. d.).

Talar Władysław Waza, Bydgoszcz 1642 (herb Sas na dole napisu otokowego na awersie); zdjęcie Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak

Dukat Władysław Waza, Bydgoszcz 1641 (herb Sas na rewersie wkomponowany w tarczę pięciopolową); zdjęcie Warszawskie Centrum Numizmatyczne

Talar Jan Kazimierz, Kraków 1649 (herb Sas na rewersie wkomponowany w tarczę pięciopolową); zdjęcie Warszawskie Centrum Numizmatyczne

Część 3 wkrótce.

***

[1] Zob. Z. Kiełb: Herby urzędników polskich i litewskich na monetach oraz liczmanach emitowanych w latach 1479-1707, Puławy 2015, s. 154, 163-165

[2] I. Zagórski: Monety dawnej Polski. Teksty do tablic, Warszawa 1977, s. 137, 138

[3] Por. E. Kopicki: Monety Zygmunta III Wazy, Szczecin 2007, s. 76; A. Górecki: Półtoraki Wazów, Rybnik 2019, s. 144

[4] Na temat biografii J. M. Daniłowicza zob. W. Hejnosz: Daniłowicz Jan Mikołaj, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków 1938.

[5] Ibidem, s. 415

[6] T. Iger: Katalog trojaków polskich, Warszawa 2008, s. 213