Błędy stempla na szelągach Zygmunta III Wazy

Często można spotkać szelągi z błędami. Być może nawet częściej szelągi niż inne nominały – kto przejmowałby się taką drobnicą? Błędy te mogą być dwojakiego rodzaju.

Po pierwsze mogą one wystąpić podczas wybijania (lub tłoczenia) monety. Nieraz widuje się egzemplarze:

niedobite
ze zdwojonym rysunkiem (tzw. podwójne bicie)
niecentrycznie wybite, gdzie znaczna część stempla awersu lub rewersu nie zmieściła się na monecie
wybite przy użyciu uszkodzonego (np. zapchanego lub pękniętego) stempla
wybite na końcówce blachy lub z wadą blachy

Błędy drugiego rodzaju powstały na jeszcze wcześniejszym etapie produkcji monety – w czasie wykonywania stempli. Przyjrzyjmy się najciekawszym błędom stempla występującym na szelągach Zygmunta III Wazy:

BRAK HERBU PODSKARBIEGO LUB HERBU SNOPEK

Szeląg koronny Zygmunt Waza, Olkusz 1592 (Snopek – Snopek)

Przykładem może być zaprezentowany powyżej szeląg z mennicy olkuskiej. Na dole monety zarówno na awersie, jak i na rewersie został umieszczony Snopek – herb rodowy Wazów. Na awersie zamiast Snopka powinien znajdować się Lewart podskarbiego Jana Firleja.

Błędem tej samej kategorii jest brak herbu Snopek.

Szeląg koronny Zygmunt Waza, Olkusz 1592 (Lewart – Lewart)

BŁĘDNY ZAPIS DATY

Na widocznym poniżej szelągu, zamiast końcówki daty 1 – 5, rytownik po bokach monogramu królewskiego umieścił na stemplu cyfry 5 – 1.

Przy okazji możemy zaobserwować trzy błędy, które powstały w procesie wytłaczania monety:

– końcówka blachy

– uszkodzony stempel (zwróćmy uwagę na fragment rewersu między dolną częścią herbu Polski a literą „M” w napisie otokowym)

– niecentryczne tłoczenie (na monecie nie zmieścił się cały stempel awersu)

Szeląg litewski Zygmunt Waza, Wilno 1615 (5 – 1)

ODWRÓCONY MONOGRAM KRÓLEWSKI

Przyjrzyjmy się monogramowi królewskiemu na awersie. Jak widać do jego wykonania rytownik potrzebował czterech punc. W części centralnej – punca z herbem Snopek oraz punca z tarczą. Od części centralnej odchodzą zaś ozdobne fragmenty litery „S” – jeden do góry, drugi do dołu. Górny powinien przylegać do lewej części tarczy, dolny do prawej. Jak widzimy na poniższym przykładzie rytownikowi pomyliła się strona lewa z prawą.

Szeląg litewski Zygmunt Waza, Wilno 1618 (odwrócony monogram)

BŁĘDY W NAPISACH

Błędy w napisach mogą mieć różną rangę. Jest ona wyższa jeśli pomylona jest tytulatura królewska lub imię monarchy. Gruby błąd wystąpił na widocznym niżej szelągu olkuskim, gdzie w ogóle „zapomniano” o imieniu królewskim, umieszczając po obydwu stronach monety informację na temat nominału (SOLIDVS-SOLIDVS).

Z kolei na szelągu litewskim z 1614 roku zamiast SIG III D G REX P M D L (Zygmunt III z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski) mamy SIG III D G REX M D L. Brakuje tu litery „P”, a więc informacji, że Zygmunt III jest królem Polski.

Szeląg koronny Zygmunt Waza, Olkusz 1591 (SOLIDVS – SOLIDVS)

Szeląg litewski Zygmunt Waza, Wilno 1614 (REX M D L)

Pozostałe błędy są mniejszego kalibru. Na szelągu z błędem „REX M D L” możemy np. zauważyć odwróconą literę „E” w słowie REX. W zasadzie można by nawet uznać to nie za błąd, lecz za artystyczną stylizację.

PRÓBY ZATUSZOWANIA BŁĘDU – PUNCA Z WŁAŚCIWĄ LITERĄ NABTA NA BŁĘDNEJ LITERZE

Niekiedy zdarzało się, że rytownik wykonując stempel zauważył iż popełnił jakiś błąd. Czasami starał się ten błąd zatuszować. Jeśli pomyłka polegała na wybiciu na stemplu niewłaściwej litery, nabijał na niej literę właściwą.

Z taką sytuacją mamy do czynienia na monecie widocznej poniżej. Zwróćmy uwagę na napis na awersie: SIG III D G REX POL M D LIT. Litera „D” jest tu nabita na literę „O”, która została umieszczona na stemplu omyłkowo.