Tematem monet bitych w mennicy koronnej w Lublinie zajmuję się od kilkunastu lat. Jak sięgnę pamięcią, nie przypominam sobie, żeby w tak krótkim okresie (wrzesień – listopad) w sprzedaży pojawiła się tak duża liczba arcyciekawych trojaków lubelskich jak w tym roku. Poniżej przedstawię kilka wybranych, najbardziej interesujących moim zdaniem monet, które można było wylicytować we wrześniu, w październiku i w listopadzie.
1595.1-1-B-a
Fot. Numimarket
Niektóre przesądy są niekiedy bardzo głęboko zakorzenione wśród kolekcjonerów. Czasami miłośnicy starych monet nie przyjmują do wiadomości faktów lecz kierują się dogmatami. Do takich przesądów należy przekonanie o wielkiej rzadkości trojaków lubelskich 1595 z toporem Kacpra Rytkiera. Skoro w katalogu Igera odmiany z toporem mają R5 i R6, to przecież musza być bardzo rzadkie. I nie zmienia tego przekonania fakt iż co roku, niemal na każdej większej aukcji pojawiają się egzemplarze z toporem – kilka, kilkanaście w ciągu roku, od lat. W rzeczywistości trojaki z toporem są jedynie stosunkowo rzadkie. W pięciostopniowej skali rzadkości, którą zastosowałem w katalogu, dałem im RR.
Powyższe uwagi dotyczą jednak tylko odmian z datą u dołu. Odmiany z datą u góry – po bokach herbu Snopek – są naprawdę rzadkie (u mnie mają RRR). Na aukcjach pojawiają się sporadycznie. Egzemplarz tej właśnie odmiany (trojak nie tylko rzadki ale również bardzo ładny) pojawił się w listopadzie na aukcji domu aukcyjnego Numimarket.
1597.2-15-B-b
Fot. Wójcicki PDA
Tzw. „okres przejściowy”, między rozwiązaniem umowy z Danielem Koste (lew przebity hakiem) a oficjalnym przejęciem kierownictwa mennicy przez Hanusza Ecka (skrzyżowane haki) charakteryzuje się olbrzymim bogactwem odmian. Nie posiadają one znaków menniczych. W większości należą do bardzo rzadkich. Odmiany z portretem typu 15 można podzielić na dwie grupy:
- Lewart (herb podskarbiego) został przedstawiony bez tarczy
- Lewart umieszczono w tarczy.
Na aukcji Wójcicki PDA została sprzedana odmiana z Lewartem w tarczy. W katalogu jej rzadkość oceniłem na RRR.
1597.2-12-A-c (numer katalogowy z SUPLEMENTU)
Fot. Marciniak DA
Ten trojak również należy do „okresu przejściowego”. Z portretem 12 wybito wówczas odmiany z Lewartem w tarczy oraz z Lewartem bez tarczy. Widoczna wyżej moneta należy oczywiście do pierwszej grupy. Jest to nowa, nieopisana w literaturze odmiana napisowa: GROS ARG/ TRIP REG/ POLONI. Gdyby szacunkową rzadkość przyznawać odmianom (wariantom) napisowym, omawianą monetę należałoby oczywiście uznać za unikat. Ja jednak preferuję inne podejście i uważam, że katalogowej ocenie rzadkości powinny podlegać odmiany wyższego rzędu niż różne skróty napisów w legendzie. Moneta jest arcyciekawa i bardzo rzadka, ale w suplemencie dałem jej „zaledwie” RRR
1598.2-32-A-a
Fot. Marciniak DA
Nawiązując do poruszonego wyżej wątku, przykładem bardzo rzadkich odmian są trojaki z portretem typu 32 na awersie. Popiersie to zdobi zaledwie dwie odmiany (1598.2-32-A-a oraz 1598.3-32-A-a). W handlu pojawiają się one sporadycznie. Rzadkość obydwu oszacowałem na RRR.
1598.3-34-A-a
Fot. Stary Sklep
Widzimy tu bardzo rzadką odmianę rocznika 1598. Charakteryzują ją trzy istotne cechy:
- napis na rewersie w dwóch wierszach i data „15-L-98” (a nie jak w przypadku większości odmian w trzech wierszach)
- brak słowa REG na rewersie
- wyróżniający się (na tle innych trojaków lubelskich) warsztat rytownika, co najłatwiej można dostrzec na rewersie przyglądając się rysunkowi herbów albo charakterystycznej literze „I”
O wspomnianym rytowniku (Mistrzu X) pisałem kilka lat temu przy okazji omawiania jednej z monet z aukcji PDA:
http://blognumizmatyczny.pl/2020/12/10/17-aukcja-pda-najciekawszy-trojak-lubelski/
1597.2-14-B-a
Fot. RDA
Kolejny trojak z „okresu przejściowego” – najbardziej spektakularny jaki pojawił się na aukcjach w b.r. W konkursie na monetę roku miałby duże szanse na zwycięstwo. Wśród trojaków – wygrałby bez najmniejszych wątpliwości. Jest to moneta olbrzymiej rzadkości. Przy czym nie chodzi tu o rzadkość ze względu na różnicę w skrótach legendy, czy interpunkcję. Mamy tu do czynienia z rzadkością typologiczną (portret 14, pomylone cyfry daty 7 – 9). Odmiana ta znana mi była dotąd tylko z dwóch zachowanych do naszych czasów egzemplarzy (m.in. z kolekcji T. Igera). Ten jest trzeci, dodajmy – w znakomitym stanie zachowania. W katalogu rzadkość tej odmiany oszacowałem oczywiście na RRRR.
1597.3-16-D-a
Fot. Allegro (Suweren)
Widoczna wyżej moneta pochodzi z następnego okresu, z czasów oficjalnych rządów Hanusza Ecka. Świadczy o tym znak menniczy u dołu rewersu po prawej stronie. Odmiany należące do tej grupy i ozdobione portretem typu 16 można podzielić za względu na umieszczenie daty (9 – 7) na rewersie: po bokach herbu Lewart, z prawej lub lewej strony herbu Lewart, po bokach orła, po bokach herbu Snopek. Odmiana z aukcji Allegro (Suweren) nie należy do najrzadszych. W katalogu dałem jej RR. Jest to jednak moneta wyjątkowej urody, z piękną patyną, i o znakomitej prezencji (mimo lekkiego niedobicia na rewersie).
1597.3-16-B-a
Fot. Marciniak DA
Kolejny trojak z okresu rządów Hanusza Ecka. Tym razem odmiana z datą po prawej stronie herbu Lewart. Rzadkość katalogowa: RR. Ciekawostką jest kształt tarczy herbu Lewart, która jest ostro zakończona u dołu. W katalogu odmianę tę ilustruje moneta z tarczą zaokrągloną. Jest to więc wariant tej odmiany: 1597.3-16-B-a, w1
1596.2-9-B-a
Fot. Provenance Auctions
Bardzo rzadka odmiana rocznika 1596 z portretem nr 9, gdzie data 9 – 6 umieszczona została po bokach lwa przebitego hakiem. Rzadkość w katalogu: RRR
1597.4-21-B-e
Fot. Marciniak DA
Do wariantów napisowych nie przykładam większej wagi. Tzn. zauważam je i odnotowuję, ale – jak już napisałem wyżej – nie mają one w mojej ocenie wpływu na określenie stopnia rzadkości danej odmiany. Tym niemniej, zdarzają się czasami niezwykle interesujące warianty napisowe. Należy do nich widoczna wyżej moneta z podwójnie nabitą literą A na rewersie.
1601.1-47-A-b
Fot. WCN
Trojaki z portretem 47 (tzw. bardzo małe popiersie) pojawiły się w mennicy lubelskiej pod sam koniec jej istnienia. Należą one do bardzo rzadkich. Moneta z aukcji WCN reprezentuje odmianę PO.L. Rzadkość w katalogu: RRR
1601.1-45-E-a
Fot. WCN
W przypadku tej odmiany o dużej rzadkości decyduje kompozycja monety, gdzie pierwsza cyfra daty jest widnieje w jednej linii z inicjałami Jana Firleja, natomiast trzy pozostałem cyfry daty umieszczone zostały w wierszu poniżej:
1 I – F
6 – 0I
Rzadkość tej odmiany należy do tych raczej nieoczywistych. Została jednak dostrzeżona przez kolekcjonerów, o czym świadczy wylicytowana cena – 11 500 zł.
1598.3-24-A-b
Fot. Stary Sklep
Na koniec jeszcze jedna bardzo rzadka odmiana sprzedana na aukcji Starego Sklepu. Oprócz rzadkości typologicznej (1598 + L w zestawieniu z portretem 24), na uwagę zasługuje również rzadki wariant napisowy z zapisem imienia króla SIG 3 (cyfra arabska)
***
Ceny opisanych wyżej trojaków uzyskane na aukcjach (wraz z prowizją domów aukcyjnych):
***
Osoby zainteresowane tematem zapraszam do wysłuchania krótkiego wykładu dotyczącego historii mennicy lubelskiej:
https://www.youtube.com/watch?v=icKY0oOVZh0
oraz do lektury katalogu trojaków lubelskich (w twardej lub w miękkiej okładce):
