1.

Mennica lwowska rozpoczęła emisję szóstaków w roku 1656. Dzierżawcą i administratorem mennicy był wówczas Hieronim Pinocci – włoski kupiec, sekretarz królewski i dyplomata. Szóstaki bito na przełomie czerwca i lipca roku 1656, tylko przez trzy tygodnie. Dziś są to oczywiście monety arcyrzadkie. Wybito jedynie 11 988 sztuk. Nominał ten można podzielić na dwa typy – z liczbą „VI” (oznaczenie nominału) oraz bez tego oznaczenia.

Do najpiękniejszych szóstaków lwowskich z roku 1656 jakie pojawiły się w handlu można zaliczyć monety z aukcji WCN (2013) oraz z portalu aukcyjnego Violity. Przy okazji – reprezentują one wspomniane wyżej typy.

(Edycja po jednym z komentarzy pod wpisem):

Dodatkowo, typ z liczbą „VI” można podzielić na dwie odmiany: z nominałem na awersie i rewersie.

Fot. WCN

Fot. WCN

Fot. Violity

2.

Po kilkuletniej przerwie mennica lwowska wznowiła bicie szóstaków. Stało się to w roku 1660. Dzierżawę mennicy przejął wówczas – do roku 1662 – Jan Chrzciciel (Baptysta) Amuretti. Jego inicjały „GBA” były umieszczane na rewersie szóstaków. W omawianym okresie doszło do ciekawej zmiany. Początkowo tytulaturę króla zapisywano przy użyciu spójnika „&”(REX POL & SVE). W roku 1661 zaczęto używać łacińskiej formy „ET” (REX POL ET SVE).

3.

Nie uważam, że skróty napisów otokowych to najważniejsze kryteria wyodrębniania odmian. Są z pewnością ważniejsze: różne typy portretu króla, odmienne herby (lub ich brak), różne inicjały (lub ich brak), sposoby zapisu daty, kompozycja poszczególnych elementów rysunku stempla. Skróty napisów są z kolei ważniejsze od interpunkcji i umieszczanych na monecie ozdobników.

Zbierając monety analizuje się oczywiście wszystkie różnice, nie tylko te najważniejsze, ale także te drugo-, i trzecioplanowe. Przyglądając się np. szóstakom lwowskim w roczniku 1661, ze względu na skróty zastosowane w zapisie imienia króla można podzielić je na trzy grupy:

IOAN CASI

IO CASI

IO CASIM

4.

Szóstaki lwowskie bito w latach 1656, 1660-1663. Zdecydowanie najbardziej urozmaicony jest rocznik 1662. Na rewersach szóstaków pojawiły się wówczas trzy różne typy inicjałów. Początkowo umieszczano tam litery „GBA” – inicjały Jana Chrzciciela Amurettiego. 1 lipca 1662 roku dzierżawę mennicy przejął Andrzej Tymf. W konsekwencji, na monetach znalazły się jego inicjały „AT”. Po pewnym czasie na rewersach szóstaków zaczęto umieszczać inicjały „Ac-pT”. Sprawiły one kolekcjonerom i badaczom sporo kłopotu. Wysuwano różne fantastyczne hipotezy, które starały się wyjaśnić kto kryje się za tymi literami. Do niedawna odczytywano je np. jako inicjały dzierżawcy mennicy lwowskiej: „Andreas Timf Capitaneus Piasczinensis”, czyli Andrzej Tymf starosta piaseczyński. Problem w tym, że A. Tymf nigdy nie był starostą piaseczyńskim. Zagadkę rozwiązał W. Szłapinskij (Biuletyn Numizmatyczny 1990, nr 4-6) rozbijając litery „Ac-pT” na dwie części i wiążąc inicjały „AT” z postacią Andrzeja Tymfa, zaś „CP” z imieniem Chrystiana Pfahlera, który kierował mennicą lwowską w imieniu A. Tymfa.

Analizując pojawiające się w handlu trzy typy szóstaków lwowskich z roku 1662, należy stwierdzić, że zdecydowanie najrzadszy jest ten z inicjałami „AT”, zaś najpopularniejszy – z literami „GBA”.

5.

W poprzednim punkcie była mowa o tym, że rocznik 1662 jest najbardziej urozmaicony. Jest to oczywiście pod wieloma względami prawda, ale nie z punktu widzenia rysunku tarcz herbowych.

W roczniku 1661 występują różne typy tarcz:

• stylizowane
• stylizowane z ozdobnikami u góry
• z falującą górną krawędzią
• o podwójnym rysunku krawędzi
• proste z łukowatą krawędzią górną
• całkiem proste

W roku 1662 na szóstakach lwowskich umieszczano tylko tarcze proste.

6.

Skróty imienia królewskiego umieszczane na szóstakach lwowskich w roku 1662 to:

• IOAN CASI (tylko w typie „GBA”)
• IO CASIM (we wszystkich typach: „GBA”, „AT”, „Ac-pT”)
• IOAN CASIM (tylko w typie „Ac-pT”)

7.

W roku 1663 w mennicy lwowskiej wybito szóstaki po raz ostatni. Posiadają one na rewersie omówione wyżej inicjały „Ac-pT”. Jedną z cech charakterystycznych tego rocznika jest herb Ślepowron podskarbiego Jana Kazimierza Krasińskiego, umieszczany na rewersie wyłącznie w lewo (heraldycznie – czyli od strony rycerza trzymającego tarczę z herbem).

8.

Szóstaki lwowskie posiadają bardzo ciekawy i charakterystyczny skrót słowa „GROSSUS” zapisywany jako „GRO”. Skrót taki występuje niemal wyłącznie w mennicy lwowskiej. Dlaczego „niemal”? Otóż istnieje bardzo rzadka odmiana szóstaka krakowskiego z roku 1660, gdzie również zastosowano skrót „GRO”.

Szóstak koronny Jan Kazimierz, Kraków 1660, fot. Allegro, FUNDACJA_CEBEZ

9.

Do ciekawszych błędów stempla występujących na szóstakach lwowskich Jana Kazimierza należą:

• brak inicjałów „GBA” (odmiana znana z literatury)
• błędny zapis inicjałów – „BGA”
• brak herbu Ślepowron
• brak informacji o nominale („VI”) u góry rewersu
• brak informacji o nominale („SEX”) w napisie otokowym na rewersie
• brak daty
• brak w tytulaturze króla „ET SVE” (data na awersie i rewersie)

10.

Systematyka portretów Jana Kazimierza występujących na szóstakach lwowskich została przedstawiona na naszym blogu w marcu 2021 roku:

http://blognumizmatyczny.pl/2021/03/23/portrety-jana-kazimierza-na-szostakach-lwowskich-1660-1663-drugie-podejscie/

***

Wybrana literatura:

P. L. Czarnecki: Szóstaki kazimierzowskie II dekady panowania – krótka wycieczka po mennicach koronnych, „Gdańskie Zeszyty Numizmatyczne” 2009, nr 81 i 82; 2011, nr 97

W. Kostrzębski: Niektóre wiadomości o mennicach koronnych za Jana Kazimierza, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne” 1898, nr 2 i 3

A. Kriżaniwskij, S. Bielopolskij, W. Szlapinskij: Katalog monet Jan II Kazimierza bitych w mennicy lwowskiej w latach 1660-1663, „Lwowskie Wiadomości Numizmatyczne” 2006, nr 3

D. Marzęta: Portrety Jana Kazimierza na szóstakach lwowskich (1660-1663) – drugie podejście, http://blognumizmatyczny.pl/2021/03/23/portrety-jana-kazimierza-na-szostakach-lwowskich-1660-1663-drugie-podejscie/

R. Mękicki: Mennica lwowska w latach 1656-1657, Lwów 1932

T. Opozda: Mennica koronna we Lwowie w latach 1656-1657, „Wiadomości Numizmatyczne” 1980, R. XXIV, z. 3

W. Szłapinskij: Szóstaki Jana Kazimierza bite w mennicy lwowskiej w latach 1662-1663, „Biuletyn Numizmatyczny” 1990, nr 4-6

W. Szłapinskij, S. Biełopolskij: Monety koronne Jana Kazimierza, bite w mennicach zarządzanych przez Andrzeja i Tomasza Tymfów w latach 1662-1667 (przypisanie do mennic), Lwów 2003