Link do pierwszej części rozważań na temat trojaków lubelskich, „być może istniejących”:
http://blognumizmatyczny.pl/2019/12/01/legendarne-trojaki-lubelskie/
7. Rocznik 1597. Końcówka daty po bokach herbu Snopek. Bez znaków menniczych
Całkiem niedawno (2019) na aukcji PDA został sprzedany bardzo rzadki trojak lubelski z końcówką daty po bokach herbu Snopek. Od naszego „legendarnego” trojaka odróżnia go jednak znak menniczy Hanusza Ecka u dołu po prawej stronie na rewersie.
Zdjęcie: PDA
Podstawą do umieszczenia w katalogu E. Kopickiego[1] „legendarnej” odmiany bez znaków menniczych, z końcówką daty po bokach herbu Snopek był zbiór prywatny[2] (tabela konkordancji – z. p.). Znów więc musimy przyjąć na wiarę, że autor widział osobiście opisanego w ten sposób trojaka.
Skan z katalogu E. Kopickiego
8. Rocznik 1597. Końcówka daty zapisana jako „9Z”, monogram „MR”
Odmiana taka została opisana w katalogu E. Kopickiego (poz. 809)[3]. W tabeli konkordancji przy tej pozycji znajduje się odwołanie jedynie do kolekcji S. Jarzębowskiego. Uwagę zwraca tu szacunek rzadkości – R6, z którego wynika, że znanych jest od 7 do 25 egzemplarzy tej odmiany. Jeśli podstawą do umieszczenia trojaka w katalogu była tylko moneta z kolekcji S. Jarzębowskiego, to dlaczego E. Kopicki przyznał odmianie „9Z-MR” tak niski indeks rzadkości. Jeśli natomiast widział kilka egzemplarzy tej odmiany, to dlaczego źródeł nie umieścił w tabeli konkordancji.
Skan z katalogu E. Kopickiego
9. Rocznik 1599. Na rewersei: 99-Lewart-lew przebity hakiem (znak menniczy Daniela Koste)
Nasza „legendarna” odmiana została umieszczona w podręczniku M. Gumowskiego pod numerem 1199[4].
Skan z „Podręcznika…” M. Gumowskiego
Jak widzimy, przy opisie odmiany jest odniesienie do poprzedniej pozycji katalogowej – 1198. Przyjrzyjmy się więc najpierw odmianie 1198. Opis wskazuje wyraźnie, że mamy do czynienia z odmianą trojaka lubelskiego widoczną poniżej.
Skoro autor katalogu przy opisie poz. 1199 odwołał się do poz. 1198, znaczy to, że wszystkie elementy rysunku poza dolną częścią rewersu (99-Lewart-lew Daniela Koste) wydały mu się takie same lub bardzo podobne. Problem polega na tym, że schemat ikonograficzny poz. 1199 nie pasuje ani do rocznika 1599 (Daniela Koste od ponad dwóch lat nie było już w Lublinie), ani – zakładając pomyłkę w nabiciu daty – do czasów gdy Daniel Koste kierował mennicą lubelską. W latach 1595-1597 taki schemat ikonograficzny na trojakach lubelskich nie występował.
Jako oczywiste nasuwa się tu rozwiązanie, o którym wspominaliśmy przy omawianiu jednego z poprzednich „legendarnych” trojaków. Moneta umieszczona w pracy M. Gumowskiego to prawdopodobnie trojak anomalny. Zdarzało się, że fałszerze wchodzili w posiadanie oryginalnych punc i wykorzystywali je naśladując emisje określonych mennic. Poniżej przykład trojaka anomalnego z charakterystycznym portretem lubelskim.
Zdjęcie: iger.wcn.pl
Opierając się na „Podręczniku…” M. Gumowskiego, opisywanego trojaka w swoich katalogach umieścili E. Kopicki oraz Cz. Kamiński i J. Kurpiewski[5].
Skan z katalogu E. Kopickiego
10. Rocznik 1597. Końcówka daty po bokach orła, Lewart bez tarczy, brak znaków menniczych
Na podstawie poz. 1172 w podręczniku M. Gumowskiego[6], E Kopicki umieścił w swoim katalogu trojaka o podanych wyżej cechach[7]. Przyjrzyjmy się najpierw opisowi M. Gumowskiego.
Znowuż, podobnie jak w przypadku wcześniej omawianego „legendarnego” trojaka, autor odwołał się do pozycji wcześniej już opisanej (j. w., czyli jak wyżej) – 1171. Oznacza to, że wszystkie elementy rysunku odmiany 1172, z wyjątkiem wymienionych (rok przy orle) są takie same jak w odmianie 1171. A więc np. zapis nominału „III” znajduje się pod herbem Snopek!
E. Kopicki opierając się na zapisie w podręczniku M. Gumowskiego nie dość dokładnie zapis ów odczytał i w konsekwencji umieścił w swoim katalogu rysunek, gdzie nominał „III” widnieje nad herbem Snopek.
Skan z katalogu E. Kopickiego
Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że odmiana taka – zarówno w wersji z nominałem „III” nad Snopkiem, jak i pod Snopkiem – nie istnieje. Najbardziej zbliżona do niej jest odmiana widoczna poniżej. Tu jednak Lewart został umieszczony w tarczy.
Zdjęcie: iger.wcn.pl
***
Na koniec, jak już tak głęboko drążymy temat, można by się zastanowić, co miał na myśli M. Gumowski gdy w opisie poz. 1172 użył słowa „lub”. Czy oznacza ono, że wg autora istnieją dwie odmiany – jedna z herbem Lewart w tarczy, a druga z herbem bez tarczy. A może jednak słowo „lub” znaczy, że M. Gumowski nie był pewny czy Lewart ma tarczę, czy nie (np. ze względu na zły stan zachowania monety).
11. Rocznik 1598. Pełna data, brak znaków menniczych, klipa
Jeden z czterech głównych schematów ikonograficznych trojaków lubelskich z rocznika 1598 charakteryzuje się brakiem znaków mincerskich, brakiem inicjału „L” oraz pełną datą na rewersie. Trojaki tego typu są bardzo popularne. E. Kopicki w swoim katalogu umieścił takiego właśnie trojaka, wybitego jednak w formie klipy[8].
Skan z katalogu E. Kopickiego
W tabeli konkordancji przy tej pozycji znajduje się odwołanie do katalogu E. Hutten-Czapskiego (poz. 1192)[9]. Spójrzmy więc i tam.
W opisie czytamy, że jest to trojak polski podobny do numeru 1180, występuje tam jednak zapis 16K02 (odwrócona dwójka). Co to ma wspólnego z omawianym trojakiem lubelskim? Widzimy tu przecież ewidentne oznaczenie mennicy krakowskiej. Dla czystego sumienia przyjrzyjmy się jeszcze poz. 1180[10].
Pozostawię to bez komentarza. Nie mam pojęcia co E. Kopicki miał na myśli wstawiając do katalogu klipę trojaka lubelskiego i odwołując się do katalogu E. Hutten-Czapskiego. Z dużym prawdopodobieństwem możemy jednak przyjąć, że omawiany „legendarny” trojak nie istnieje.
12. Rocznik 1597. Dwukrotnie wybita końcówka daty: po bokach herbu Snopek i na końcu drugiego wiersza w napisie otokowym
Stanisław hr. Walewski w swoim katalogu umieścił opisywanego trojaka pod poz. LXXX, 8[11]. Ogólny opis typu LXXX jest tam następujący:
„Napis dwuwierszowy, z rokiem skróconym w końcu, poniżej herb Lewart w tarczy z głoskami I – F i monogramem Melchiora Roesznera, dzierżawcy mennicy lubelskiej”
Z kolei opis odmiany 8:
„S.G. Popiersie i napis niewiadome
S.O. Rok nad napisem pod herbem Wazów”
Powyższe opisy stawiają pewien znak zapytania przy istnieniu tej odmiany. „Popiersie i napis niewiadome”, czyli opisywana moneta znajdowała się w fatalnym stanie zachowania. Druga wątpliwość dotyczy interpretacji opisów S. Walewskiego. Czy nie jest np. tak, że hrabia uzupełniając opis ogólny typu LXXX opisem szczegółowym odmiany 8, nie miał na myśli, że rok pod herbem Wazów występuje zamiast , a nie oprócz końcówki daty na końcu napisu?
Jakby nie było, istnienie odmiany z podwójną datą mieści się w granicach prawdopodobieństwa. Biorąc zaś pod uwagę rzetelność hrabiego (którego jako badacza cenię wyżej od M. Gumowskiego czy E. Kopickiego), nie należy tego wykluczyć.
Opierając się na pracy S. Walewskiego, odmianę z dwiema datami umieścili w swoich katalogach M. Gumowski i E. Kopicki[12].
Skan z katalogu E. Kopickiego
13. Rocznik 1597. Końcówka daty po bokach orła, napis na rewersie w trzech wierszach, na końcu znak Hanusza Ecka, poniżej Lewart
Cóż takiego wyjątkowego jest w odmianie ze znakiem Hanusza Ecka, gdzie końcówka daty jest umieszczona po bokach orła? Nic, pod warunkiem, że górna część umieszczonego na dole rewersu herbu Lewart znajduje się na wysokości trzeciego wiersza. Tak jak na zdjęciu poniżej.
Jeśli jednak trzeci wiersz nie jest rozdzielony herbem Lewart, a znak Hanusza Ecka znajduje się na końcu trzeciego wiersza, wówczas jest to układ wyjątkowy. Odmianę taką zaprezentował w swoim katalogu E. Kopicki i to przy dwóch różnych typach portretów Zygmunta III[13]. Jeden rozdziela legendę otokową, drugi nie.
Skany z katalogu E. Kopickiego
Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku jedynym odniesieniem w tabeli konkordancji jest tajemnicza kolekcja S. Jarzębowskiego. Czy nie jest to zastanawiające? Dwa arcyrzadkie trojaki w jednej kolekcji i nigdzie indziej? Nie ma u Walewskiego, nie ma u Czapskiego. Wyciągnięcie samodzielnych wniosków pozostawię szanownym Czytelnikom.
__________________________________________________________________
[1] E. Kopicki: Op. cit., s. 142, poz. 799
[2] Ibidem, s. 357
[3] Ibidem, s. 144
[4] M. Gumowski: Podręcznik…, s. 205
[5] E. Kopicki: Op. cit., s. 144, poz. 812; Cz. Kamiński, J. Kurpiewski: Op. cit., poz. 1160
[6] M. Gumowski: Podręcznik…, s. 204
[7] E. Kopicki: Op. cit., s. 141, poz. 792
[8] Ibidem, s. 145, poz. 819
[9] E. Hutten-Czapski: Op. cit., t. 1, s. 125, poz. 1192
[10] Ibidem, s. 123
[11] S. Walewski: Op. cit., s. 173
[12] M. Gumowski: Mennica lubelska…, s. 254, poz. 120, E. Kopicki: Op. cit., s. 143, poz. 806
[13] E. Kopicki: Op. cit., s. 141, 142, poz. 793 i 796