Pewne kontrowersje budzi grupa szelągów z niejednoznacznym skrótem daty 1 – 6 umieszczonym po bokach monogramu królewskiego na awersie. Należą do niej zarówno monety bite w mennicy wschowskiej (z literą „F”), jak i w poznańskiej (z literą „P”).

Szeląg koronny Zygmunt III Waza, Wschowa 1600

Szeląg koronny Zygmunt III Waza, Poznań 1600

Część autorów uznaje te emisje za pochodzące z roku 1600. Skrót zgodnie z tą interpretacją zawiera dwie pierwsze cyfry daty – 16(00). Inni z kolei uznają szelągi z takim zapisem daty za monety z roku 1616. Cyfry po bokach monogramu miałyby oznaczać dwie ostatnie cyfry daty – (16)16.

R. Kozłowski – za M. Gumowskim – stanął na stanowisku emisji omawianych szelągów w roku 1616: „Po 1616 roku dzierżawca mennicy poznańskiej R. Lehman nie był zadowolony z emisji miejskiej monety tylko na lokalne potrzeby. Chciał, aby moneta była akceptowana przez kupców spoza miasta. Dlatego też wyemitował ternary z nieaktualnym znakiem herbowym podskarbiego J. Firleja. Początkowo poznański herb – skrzyżowane klucze wybijano na rewersie. Później herb ten był umieszczany w towarzystwie godła państwowego – Orła. W końcu w 1616 roku usunął miejski herb zupełnie i ternary z datą 1616-1619 wyglądem swoim przypominały szelągi królewskie, a nawet przez dłuższy czas były opisywane jako moneta królewska. Moim zdaniem wzorem Poznania również Wschowa mogła postąpić dokładnie tak samo. Wszak w 1616 roku wystąpiła do króla Zygmunta III Wazy o zgodę na emisję ternarów albo szelągów. Może zgodę na ich emisję ponownie wystarał się u króla H. Lauffert? A być może, i to wydaje się bardziej prawdopodobne, że nie czekając na odpowiedź, wyemitował on monetę na wzór mincerzy poznańskich (…) Dopiero śmierć Henryka Laufferta w 1619 roku, który „patronował” wytwarzaniu szelągów, wymusiła zaprzestania działalności miejskiej mennicy w okresie zygmuntowskim. Trzeba mieć na uwadze niewielką różnicę w jakości srebra, z jakiego były wybijana królewskie szelągi (II i 7/8 łutowego), a we Wschowie miejskie denary (…) (z II-łutowego srebra)”[1].

Spróbujemy uzasadnić odmienne stanowisko w kwestii interpretacji skrótu daty na szelągach „1–S–6”.

• Przy założeniu emisji szelągów w roku 1616 w mennicy miejskiej, musimy przyjąć jednocześnie, że miała ona charakter nielegalny. Ich produkcja wiązałaby się z pewnego rodzaju mistyfikacją, której elementy stanowiłyby: napis sugerujący emisję koronną (SOLIDVS REG POLO), bezprawnie użyty herb Lewart (urząd podskarbiego wielkiego koronnego sprawował w tym okresie Stanisław Warszycki herbu Abdank) oraz umieszczenie liter „P” i „F”, których od roku 1613 już na szelągach koronnych nie umieszczano.
• W mennicach miejskich rzeczywiście dochodziło do różnego rodzaju nadużyć. O nielegalnej emisji szelągów „koronnych” 1616 bitych w mennicy poznańskiej pisał np. M. Król[2]. Są to jednak monety charakteryzujące się zupełnie inną stylistyką niż omawiane szelągi z literami „P” i „F”. Ponadto, nie ma żadnych dowodów na to, że również w mennicy wschowskiej miał miejsce taki proceder.

Szeląg „koronny” Zygmunt Waza, Poznań 1616 (nielegalna emisja pochodząca z mennicy miejskiej w Poznaniu)

• Odnosząc się do argumentu R. Kozłowskiego dotyczącego podobnej próby srebra szelągów i denarów, należy stwierdzić, że próba srebra jest tu znacznie mniej istotna niż przeciętna waga analizowanych monet. W roku 1600 obowiązywała nadal ordynacja Stefana Batorego z roku 1580, zgodnie z którą szelągi ważyły nieco ponad 1 g. Taka też jest przeciętna waga szelągów„1–S–6”. Z kolei przeciętna waga ternarów miejskich z 1616 roku – bitych również na podstawie ordynacji Stefana Batorego – wynosi około 0,5 g[3]. Waga denarów jest jeszcze niższa i wynosi średnio nieco powyżej 0,3 g[4].
• Jeżeli szelągi „1-S-6” (zarówno z literą „P”, jak i z literą „F”) były bite w roku 1616, to jak wytłumaczyć uderzające podobieństwo stylistyczne szelągów z roku 1599? Wydaje się, że prawdziwe jest tu rozwiązanie najprostsze: szelągi „1-S-6” stanowią naturalną kontynuację emisji z roku 1599.

Szeląg koronny Zygmunt III Waza, Poznań 1599; moneta z kolekcji Tomasza Poniewierki

Wnioski nasuwają się jednoznaczne. Szelągi z dziwnym z naszego punktu widzenia skrótem daty „1-S-6” to legalne monety emitowane w roku 1600 przez mennice koronne w Poznaniu i we Wschowie.

____________________________________________

[1] R. Kozłowski: Op. cit., s. 94, 95

[2] Michał Król: Mennica miejska w Poznaniu biła „koronne” szelągi w 1616 roku, http://blognumizmatyczny.pl/2021/06/01/michal-krol-mennica-miejska-w-poznaniu-bila-koronne-szelagi-w-1616-roku/

[3] Z. Żabiński: Systemy pieniężne na ziemiach polskich, Wrocław 1981, s. 105

[4] Ibidem, s. 112