Spośród kilku projektów, nad którymi jak zwykle pracuję równolegle, jeden nabrał przyspieszenia i – według wszelkich znaków na Niebie i Ziemi – jego finalizacja nastąpi przed wakacjami.
Druga książka z cyklu HISTORIA POWSZECHNA będzie nosiła tytuł (nieco barokowy 😉 ): „Rozkwit średniowiecza: XI-XIII w. Dodatek: Złote monety Bizancjum w epoce Komnenów (1081-1203)”.
Aby zainteresować Państwa tematem, poniżej – spis treści, kilka ilustracji z książki oraz fragment dodatku o złocie Bizancjum w czasach Komnenów.
***
***
Dodatek: Złote monety Bizancjum w epoce Komnenów (fragment)
Aleksy I Komnen objął tron cesarski w roku 1081. Jego długie panowanie (1081-1118) zapewniło państwu potrzebną stabilizację oraz rozpoczęło ponad stuletnie okres pomyślności i dobrobytu Cesarstwa Bizantyńskiego. Okres ten – nazywany odrodzeniem epoki Komnenów – trwał do roku 1294, kiedy to krzyżowcy czwartej krucjaty zdobyli Konstantynopol.
Mennictwo bizantyńskie drugiej połowy XI wieku znalazło się w głębokim kryzysie. Jego najważniejszym przejawem była daleko idąca dewaluacja złotej monety – histamenonu. W roku 1092 Aleksy I wprowadził reformę monetarną, która na sto lat ustabilizowała system pieniężny Bizancjum[1]. Wprowadzono cztery nominały, które (teoretycznie) miały ważyć tyle samo – ok. 4,5 g (1/72 funta). Różnica ich wartości zależała od zawartości kruszcu:
- hyperpyron – nowa złota moneta próby 20 ½ karata (83%)
- elektronowe aspron trachy – moneta o wartości 1/3 hyperpyronu, stop złota i srebra zawierający ok. 30% złota
- bilonowe aspron trachy – moneta bilonowa zawierająca ok. 7% srebra; jej wartość to 1/16 elektronowego aspron trachy
- tetarteron – moneta brązowa (miedziana), która swą nazwę wzięła od wcześniejszej, zdewaluowanej monety złotej; jej relacja do bilonowego aspronu trachy nie jest jasna
Trzy pierwsze nominały były to monety sferyczne, tzw. skifaty.
W ciągu XII wieku dochodziło do obniżania zawartości złota w elektronowym aspron trachy oraz srebra w bilonowym aspron trachy. Hyperpyron przez cały ten okres nie podlegał dewaluacji i stanowił podstawowy punkt odniesienia bizantyńskiego systemu monetarnego.
W czasach Komnenów obok głównej mennicy konstantynopolitańskiej działały mennice lokalne, spośród których wątpliwości nie budzi mennica w Tessalonice. Jak pisał M. Salamon, w sprawie innych mennic lokalnych „ich liczby i lokalizacji wskazana jest duża ostrożność”[2].
Aleksy I (1081-1118)
W pierwszych latach panowania – przed rokiem 1092 – Aleksy I bił teoretycznie złote histamenony i tetarterony. W rzeczywistości były to monety elektronowe i zawierały zaledwie ok. 10 % złota[3].
Histamenony bite w Konstantynopolu na awersie posiadały rysunek Chrystusa (popiersie lub cała postać na tronie). Na rewersie widniał wizerunek cesarza (popiersie lub cała postać).
Histamenon Aleksy I, Konstantynopol (cała postać/ cała postać)
(Źródło zdjęć wszystkich monet w tym rozdziale: https://coins.labarum.info/en/catalog)
Histamenon Aleksy I, Konstantynopol (cała postać/ popiersie)
Histamenon Aleksy I, Konstantynopol (popiersie/ popiersie)
Histamenony z Tessaloniki można podzielić na dwa typy:
- popiersie Chrystusa/ postacie św. Demetriusza (patrona miasta) i cesarza trzymają wspólnie labarum
- popiersie Chrystusa/ postacie św. Demetriusza (patrona miasta) i cesarza trzymają wspólnie krzyż patriarchalny
Histamenon Aleksy I, Tessalonika (labarum)
Histamenon Aleksy I, Tessalonika (krzyż patriarchalny)
Drugim teoretycznie złotym nominałem bitym w Konstantynopolu pierwszych latach panowania Aleksego I były zdewaluowane teterterony: pierwszy typ z popiersiami Chrystusa na awersie i cesarza na rewersie, drugi typ z pełnymi postaciami Chrystusa na awersie i cesarza na rewersie.
Tetarteron Aleksy I, Konstantynopol (popiersie/ popiersie)
Tetarteron Aleksy I, Konstantynopol (cała postać/ cała postać)
Tetarterony z Tessaloniki również można podzielić na dwa typy:
- popiersie Matki Boskiej orantki, na piersi Maryi okrągła tarcza z głową Chrystusa/ popiersie cesarza
- postać Chrystusa na tronie/ popiersie cesarza
Tetarteron Aleksy I, Tessalonika (typ 1)
Tetarteron Aleksy I, Tessalonika (typ 2)
***
Po roku 1092 Aleksy I emitował jeden tylko typ nowej złotej monety – hyperpyronu. Na awersie widniał Chrystus na tronie, błogosławiący prawą ręką i trzymający Ewangelię w lewej. Na rewersie umieszczony został całopostaciowy wizerunek cesarza. W prawej ręce władca trzyma labarum (forma berła cesarskiego), w lewej kulę z krzyżem. Nad głową Aleksego I widnieje „Manus Dei” – ręka Boga koronująca cesarza.
Emisje z mennicy w Tessalonikach powtarzają schemat ikonograficzny monet bitych w mennicy stołecznej. Można je odróżnić na podstawie cech stylistycznych (wyższa szkoła jazdy).
Hyperpyron Aleksy I, Konstantynopol (odmiana z normalnymi klejnotami ozdabiającymi brzeg szaty cesarskiej)
Hyperpyron Aleksy I, Konstantynopol (odmiana z nieproporcjonalnie wielkimi klejnotami ozdabiającymi brzeg szaty cesarskiej)
Hyperpyron Aleksy I, Tessalonika
________________________________________________
[1] M. Salamon: Mennictwo bizantyńskie, Kraków 1987, s. 258-260
[2] Ibidem, s. 262
[3] Ibidem, s. 263