Zapowiedź wydawnicza – „Rozkwit średniowiecza: XI-XIII w. Dodatek: Złote monety Bizancjum w epoce Komnenów (1081-1203)”

Spośród kilku projektów, nad którymi jak zwykle pracuję równolegle, jeden nabrał przyspieszenia i – według wszelkich znaków na Niebie i Ziemi – jego finalizacja nastąpi przed wakacjami.

Druga książka z cyklu HISTORIA POWSZECHNA będzie nosiła tytuł (nieco barokowy 😉 ): „Rozkwit średniowiecza: XI-XIII w. Dodatek: Złote monety Bizancjum w epoce Komnenów (1081-1203)”.

Aby zainteresować Państwa tematem, poniżej – spis treści, kilka ilustracji z książki oraz fragment dodatku o złocie Bizancjum w czasach Komnenów.

***

***

Dodatek: Złote monety Bizancjum w epoce  Komnenów (fragment)

Aleksy I Komnen objął tron cesarski w roku 1081. Jego długie panowanie (1081-1118) zapewniło państwu potrzebną stabilizację oraz rozpoczęło ponad stuletnie okres pomyślności i dobrobytu Cesarstwa Bizantyńskiego. Okres ten – nazywany odrodzeniem epoki Komnenów – trwał do roku 1294, kiedy to krzyżowcy czwartej krucjaty zdobyli Konstantynopol.

Mennictwo bizantyńskie drugiej połowy XI wieku znalazło się w głębokim kryzysie. Jego najważniejszym przejawem była daleko idąca dewaluacja złotej monety – histamenonu. W roku 1092 Aleksy I wprowadził reformę monetarną, która na sto lat ustabilizowała system pieniężny Bizancjum[1]. Wprowadzono cztery nominały, które (teoretycznie) miały ważyć tyle samo – ok. 4,5 g (1/72 funta). Różnica ich wartości zależała od zawartości kruszcu:

  • hyperpyron – nowa złota moneta próby 20 ½ karata (83%)
  • elektronowe aspron trachy – moneta o wartości 1/3 hyperpyronu, stop złota i srebra zawierający ok. 30% złota
  • bilonowe aspron trachy – moneta bilonowa zawierająca ok. 7% srebra; jej wartość to 1/16 elektronowego aspron trachy
  • tetarteron – moneta brązowa (miedziana), która swą nazwę wzięła od wcześniejszej, zdewaluowanej monety złotej; jej relacja do bilonowego aspronu trachy nie jest jasna

Trzy pierwsze nominały były to monety sferyczne, tzw. skifaty.

W ciągu XII wieku dochodziło do obniżania zawartości złota w elektronowym aspron trachy oraz srebra w bilonowym aspron trachy. Hyperpyron przez cały ten okres nie podlegał dewaluacji i stanowił podstawowy punkt odniesienia bizantyńskiego systemu monetarnego.

W czasach Komnenów obok głównej mennicy konstantynopolitańskiej działały mennice lokalne, spośród których wątpliwości nie budzi mennica w Tessalonice. Jak pisał M. Salamon, w sprawie innych mennic lokalnych „ich liczby i lokalizacji wskazana jest duża ostrożność”[2].

Aleksy I (1081-1118)

W pierwszych latach panowania – przed rokiem 1092 – Aleksy I bił teoretycznie złote histamenony i tetarterony. W rzeczywistości były to monety elektronowe i zawierały zaledwie ok. 10 % złota[3].

Histamenony bite w Konstantynopolu na awersie posiadały rysunek Chrystusa (popiersie lub cała postać na tronie). Na rewersie widniał wizerunek cesarza (popiersie lub cała postać).

Histamenon Aleksy I, Konstantynopol (cała postać/ cała postać)

(Źródło zdjęć wszystkich monet w tym rozdziale: https://coins.labarum.info/en/catalog)

Histamenon Aleksy I, Konstantynopol (cała postać/ popiersie)

Histamenon Aleksy I, Konstantynopol (popiersie/ popiersie)

Histamenony z Tessaloniki można podzielić na dwa typy:

  • popiersie Chrystusa/ postacie św. Demetriusza (patrona miasta) i cesarza trzymają wspólnie labarum
  • popiersie Chrystusa/ postacie św. Demetriusza (patrona miasta) i cesarza trzymają wspólnie krzyż patriarchalny

Histamenon Aleksy I, Tessalonika (labarum)

Histamenon Aleksy I, Tessalonika (krzyż patriarchalny)

Drugim teoretycznie złotym nominałem bitym w Konstantynopolu pierwszych latach panowania Aleksego I były zdewaluowane teterterony: pierwszy typ z popiersiami Chrystusa na awersie i cesarza na rewersie, drugi typ z pełnymi postaciami Chrystusa na awersie i cesarza na rewersie.

Tetarteron Aleksy I, Konstantynopol (popiersie/ popiersie)

Tetarteron Aleksy I, Konstantynopol (cała postać/ cała postać)

Tetarterony z Tessaloniki również można podzielić na dwa typy:

  • popiersie Matki Boskiej orantki, na piersi Maryi okrągła tarcza z głową Chrystusa/ popiersie cesarza
  • postać Chrystusa na tronie/ popiersie cesarza

Tetarteron Aleksy I, Tessalonika (typ 1)

Tetarteron Aleksy I, Tessalonika (typ 2)

***

Po roku 1092 Aleksy I emitował jeden tylko typ nowej złotej monety – hyperpyronu. Na awersie widniał Chrystus na tronie, błogosławiący prawą ręką i trzymający Ewangelię w lewej. Na rewersie umieszczony został całopostaciowy wizerunek cesarza. W prawej ręce władca trzyma labarum (forma berła cesarskiego), w lewej kulę z krzyżem. Nad głową Aleksego I widnieje „Manus Dei” – ręka Boga koronująca cesarza.

Emisje z mennicy w Tessalonikach powtarzają schemat ikonograficzny monet bitych w mennicy stołecznej. Można je odróżnić na podstawie cech stylistycznych (wyższa szkoła jazdy).

Hyperpyron Aleksy I, Konstantynopol (odmiana z normalnymi klejnotami ozdabiającymi brzeg szaty cesarskiej)

Hyperpyron Aleksy I, Konstantynopol (odmiana z nieproporcjonalnie wielkimi klejnotami ozdabiającymi brzeg szaty cesarskiej)

Hyperpyron Aleksy I, Tessalonika

________________________________________________

[1] M. Salamon: Mennictwo bizantyńskie, Kraków 1987, s. 258-260

[2] Ibidem, s. 262

[3] Ibidem, s. 263

 

 

 

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *