Zdarza się, że za człowiekiem chodzi jakiś temat i nie daje spokoju. Można próbować ugryźć z jednej strony, z drugiej strony, a efekty i tak nie są zadowalające. Tak właśnie mam z popiersiami Jana Kazimierza na szóstakach lwowskich. Próbuję dobrać się do tej kwestii od kilku lat. Co jakiś czas buduję nową systematykę lwowskich portretów monarchy, i za każdym razem mam poczucie, że nie jest dobra. Niekiedy pojawia się nawet wrażenie, że w końcu udało mi się osiągnąć optymalne zestawienie królewskich popiersi. Zaraz przychodzi jednak refleksja, że to, co opracowałem jest zbyt ogólne i nie uwzględnia kilku ważnych i zasługujących na wyodrębnienie typów. Albo odwrotnie, że moja nowa systematyka zanadto wchodzi w szczegóły i przy realnej identyfikacji portretów lwowskich Jana Kazimierza będzie niepraktyczna.

Wcześniej „dręczyły” mnie portrety Zygmunta Wazy na trojakach lubelskich. Trwało dość długo zanim je opracowałem i opublikowałem, ale z efektów moich wysiłków od początku byłem zadowolony. Z portretami lwowskimi Jana Kazimierza jakoś nie mogę osiągnąć tego stanu ducha. Popiersia lwowskie JIIK są tematem trudniejszym, w każdym razie dla mnie. Ich specyfika – i zarazem trudność – polega na znacznie gorszym poziomie technicznym i artystycznym produkcji menniczej we Lwowie niż w przypadku mennicy lubelskiej. Poziom ów można porównać do ostatniego okresu historii mennicy lubelskiej za rządów Pawła Orzechowskiego. W efekcie odbija się to na trwałości i jednoznaczności typów portretów królewskich. Poziom tej trwałości i jednoznaczności jest w mennicy lwowskiej znacznie niższy niż w mennicy lubelskiej. Można odnieść wrażenie, że co stempel, to nowy portret. Trzeba jednak odnaleźć złoty środek w tej magmowatej materii i wyodrębnić typy portretów, z jednej strony nie wikłając się zanadto w szczegóły, z drugiej zaś wyszczególniając te najważniejsze różnice. Zadanie wydaje się być arcyważne, zwłaszcza dla kogoś kto zbiera szóstaki lwowskie.

Na początku 2020 roku przedstawiłem na blogu systematykę portretów lwowskich Jana Kazimierza:

http://blognumizmatyczny.pl/2020/02/21/typy-portretow-jana-kazimierza-na-szostakach-lwowskich-1660-1663/

Oczywiście obecnie nie jestem z niej zadowolony. Jest ona zdecydowanie zbyt ogólna i pomija ważne, zasługujące na wyodrębnienie popiersia króla. Dziś kolejne podejście do tematu.

***

Kryteria, które posłużyły do wyodrębnienia typów portretów Jana Kazimierza na szóstakach lwowskich są następujące:

• cechy charakterystyczne królewskiej fizjonomii (rysy twarzy)
• wielkość głowy
• szerokość popiersia
• elementy zbroi
• draperia płaszcza

Początkowo brałem pod uwagę jeszcze jedno kryterium – pukle włosów króla. Powodowało to jednak pojawienie się zbyt dużej liczby typów portretów Jana Kazimierza i zdecydowanie zaciemniało obraz. Tak więc pukle włosów – jakkolwiek są one ważnym elementem wyróżniającym – należy traktować jako kryterium służące do wyodrębniania odmian w ramach danego typu portretu.

Typ portretu	Cechy portretu
Typ 1	głowa nieco mniejsza niż w portretach 2-9 w miarę harmonijnie zestawione poszczególne elementy rysunku twarzy schematyczna draperia płaszcza otaczająca szerokim łukiem Order Złotego Runa elementy zbroi na tle Orderu Złotego Runa
Typ 2	głowa nieproporcjonalnie duża w stosunku do znajdujących się niżej elementów popiersia wąskie popiersie duży prosty nos schematyczna draperia płaszcza otaczająca szerokim łukiem Order Złotego Runa elementy zbroi obok Orderu Złotego Runa
Typ 3	głowa nieproporcjonalnie duża w stosunku do znajdujących się niżej elementów popiersia wąskie popiersie duży zaokrąglony („bulwiasty”) nos schematyczna draperia płaszcza otaczająca szerokim łukiem Order Złotego Runa elementy zbroi obok Orderu Złotego Runa
Typ 4	głowa nieproporcjonalna, zbyt szeroka i jakby spłaszczona schematyczna draperia płaszcza otaczająca szerokim łukiem Order Złotego Runa elementy zbroi obok Orderu Złotego Runa
Typ 5	portret przypominający wizerunki Władysława Wazy mięsisty podbródek na pierwszym planie wyeksponowane elementy zbroi obok Orderu Złotego Runa
Typ 6	duże oko duży prosty nos na pierwszym planie wyeksponowane elementy zbroi obok Orderu Złotego Runa
Typ 7	duże oko orli („bokserski”) nos zdecydowanie wysunięta dolna szczęka na pierwszym planie wyeksponowane elementy zbroi obok Orderu Złotego Runa
Typ 8	w miarę harmonijnie zestawione poszczególne elementy rysunku twarzy na pierwszym planie wyeksponowane elementy zbroi obok Orderu Złotego Runa
Typ 9	w miarę harmonijnie zestawione poszczególne elementy rysunku twarzy na pierwszym planie wyeksponowana schematyczna draperia płaszcza otaczająca wąskim łukiem Order Złotego Runa
Typ 10	głowa mniejsza niż w portretach 1-9 na pierwszym planie wyeksponowana draperia płaszcza po bokach Orderu Złotego Runa fałdy tkaniny płaszcza otaczające Order Złotego Runa układają się w sposób naturalny i nieschematyczny
Typ 11	głowa mniejsza niż w portretach 1-9 na pierwszym planie wyeksponowana schematyczna draperia płaszcza otaczająca wąskim łukiem Order Złotego Runa

Zdjęcia typu 3 i typu 5: Optimus_Prime (forum.tpzn.pl)