Portrety Jana Kazimierza na szóstakach lwowskich (1660-1663) – drugie podejście

Zdarza się, że za człowiekiem chodzi jakiś temat i nie daje spokoju. Można próbować ugryźć z jednej strony, z drugiej strony, a efekty i tak nie są zadowalające. Tak właśnie mam z popiersiami Jana Kazimierza na szóstakach lwowskich. Próbuję dobrać się do tej kwestii od kilku lat. Co jakiś czas buduję nową systematykę lwowskich portretów monarchy, i za każdym razem mam poczucie, że nie jest dobra. Niekiedy pojawia się nawet wrażenie, że w końcu udało mi się osiągnąć optymalne zestawienie królewskich popiersi. Zaraz przychodzi jednak refleksja, że to, co opracowałem jest zbyt ogólne i nie uwzględnia kilku ważnych i zasługujących na wyodrębnienie typów. Albo odwrotnie, że moja nowa systematyka zanadto wchodzi w szczegóły i przy realnej identyfikacji portretów lwowskich Jana Kazimierza będzie niepraktyczna.

Wcześniej „dręczyły” mnie portrety Zygmunta Wazy na trojakach lubelskich. Trwało dość długo zanim je opracowałem i opublikowałem, ale z efektów moich wysiłków od początku byłem zadowolony. Z portretami lwowskimi Jana Kazimierza jakoś nie mogę osiągnąć tego stanu ducha. Popiersia lwowskie JIIK są tematem trudniejszym, w każdym razie dla mnie. Ich specyfika – i zarazem trudność – polega na znacznie gorszym poziomie technicznym i artystycznym produkcji menniczej we Lwowie niż w przypadku mennicy lubelskiej. Poziom ów można porównać do ostatniego okresu historii mennicy lubelskiej za rządów Pawła Orzechowskiego. W efekcie odbija się to na trwałości i jednoznaczności typów portretów królewskich. Poziom tej trwałości i jednoznaczności jest w mennicy lwowskiej znacznie niższy niż w mennicy lubelskiej. Można odnieść wrażenie, że co stempel, to nowy portret. Trzeba jednak odnaleźć złoty środek w tej magmowatej materii i wyodrębnić typy portretów, z jednej strony nie wikłając się zanadto w szczegóły, z drugiej zaś wyszczególniając te najważniejsze różnice. Zadanie wydaje się być arcyważne, zwłaszcza dla kogoś kto zbiera szóstaki lwowskie.

Na początku 2020 roku przedstawiłem na blogu systematykę portretów lwowskich Jana Kazimierza:

http://blognumizmatyczny.pl/2020/02/21/typy-portretow-jana-kazimierza-na-szostakach-lwowskich-1660-1663/

Oczywiście obecnie nie jestem z niej zadowolony. Jest ona zdecydowanie zbyt ogólna i pomija ważne, zasługujące na wyodrębnienie popiersia króla. Dziś kolejne podejście do tematu.

***

Kryteria, które posłużyły do wyodrębnienia typów portretów Jana Kazimierza na szóstakach lwowskich są następujące:

  • cechy charakterystyczne królewskiej fizjonomii (rysy twarzy)
  • wielkość głowy
  • szerokość popiersia
  • elementy zbroi
  • draperia płaszcza

Początkowo brałem pod uwagę jeszcze jedno kryterium – pukle włosów króla. Powodowało to jednak pojawienie się zbyt dużej liczby typów portretów Jana Kazimierza i zdecydowanie zaciemniało obraz. Tak więc pukle włosów – jakkolwiek są one ważnym elementem wyróżniającym – należy traktować jako kryterium służące do wyodrębniania odmian w ramach danego typu portretu.

 

Typ portretu

 

Cechy portretu
Typ 1

 

  • głowa nieco mniejsza niż w portretach 2-9
  • w miarę harmonijnie zestawione poszczególne elementy rysunku twarzy
  • schematyczna draperia płaszcza otaczająca szerokim łukiem Order Złotego Runa
  • elementy zbroi na tle Orderu Złotego Runa
Typ 2

 

  • głowa nieproporcjonalnie duża w stosunku do znajdujących się niżej elementów popiersia
  • wąskie popiersie
  • duży prosty nos
  • schematyczna draperia płaszcza otaczająca szerokim łukiem Order Złotego Runa
  • elementy zbroi obok Orderu Złotego Runa
Typ 3

 

  • głowa nieproporcjonalnie duża w stosunku do znajdujących się niżej elementów popiersia
  • wąskie popiersie
  • duży zaokrąglony („bulwiasty”) nos
  • schematyczna draperia płaszcza otaczająca szerokim łukiem Order Złotego Runa
  • elementy zbroi obok Orderu Złotego Runa

 

Typ 4

 

  • głowa nieproporcjonalna, zbyt szeroka i jakby spłaszczona
  • schematyczna draperia płaszcza otaczająca szerokim łukiem Order Złotego Runa
  • elementy zbroi obok Orderu Złotego Runa
Typ 5

 

  • portret przypominający wizerunki Władysława Wazy
  • mięsisty podbródek
  • na pierwszym planie wyeksponowane elementy zbroi obok Orderu Złotego Runa
Typ 6

 

  • duże oko
  • duży prosty nos
  • na pierwszym planie wyeksponowane elementy zbroi obok Orderu Złotego Runa
Typ 7

 

  • duże oko
  • orli („bokserski”) nos
  • zdecydowanie wysunięta dolna szczęka
  • na pierwszym planie wyeksponowane elementy zbroi obok Orderu Złotego Runa

 

Typ 8

 

  • w miarę harmonijnie zestawione poszczególne elementy rysunku twarzy
  • na pierwszym planie wyeksponowane elementy zbroi obok Orderu Złotego Runa
Typ 9

 

  • w miarę harmonijnie zestawione poszczególne elementy rysunku twarzy
  • na pierwszym planie wyeksponowana schematyczna draperia płaszcza otaczająca wąskim łukiem Order Złotego Runa

 

Typ 10

 

  • głowa mniejsza niż w portretach 1-9
  • na pierwszym planie wyeksponowana draperia płaszcza po bokach Orderu Złotego Runa
  • fałdy tkaniny płaszcza otaczające Order Złotego Runa układają się w sposób naturalny i nieschematyczny

 

Typ 11

 

  • głowa mniejsza niż w portretach 1-9
  • na pierwszym planie wyeksponowana schematyczna draperia płaszcza otaczająca wąskim łukiem Order Złotego Runa

 

Zdjęcia typu 3 i typu 5: Optimus_Prime (forum.tpzn.pl)

2 przemyślenia nt. „Portrety Jana Kazimierza na szóstakach lwowskich (1660-1663) – drugie podejście

  1. No to teraz witam w klubie zmagających się z tematem wycinania i rozpoznawania główek Jana Kazimierza na jego monetach i dylematach z tym związanych:)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *