W listopadzie ubiegłego roku został wystawiony na Allegro nienotowany w katalogach i nieopisany w literaturze numizmatycznej egzemplarz szeląga koronnego Zygmunta III Wazy. Włączyłem się oczywiście do licytacji, niestety moja oferta została w ostatniej chwili przebita. Cena poszybowała bardzo wysoko. Mimo to, dzięki uprzejmości właściciela zdjęć – Antykwariatu Numizmatycznego Gulden Gdańsk (uscoins-pl) – będziemy mogli dokładnie przyjrzeć się unikalnej monecie.
Szeląg koronny Zygmunt Waza, Olkusz 1591
Av.: Monogram króla „S”, powyżej korona, po bokach inicjały I F podskarbiego wielkiego koronnego Jana Firleja. U dołu herb Lewart. Napis w otoku: SOLIDVS R-POL M D L. Rv.: Herby Polski i Litwy, nad nimi korona. Na dole ukoronowana tarcza ze Snopkiem – herbem Wazów. Napis w otoku: SOLIDVS R-POLO 1591. Między napisem a datą półruszt – znak Mikołaja Hewela de Colpino. Moneta srebrna; mennica Olkusz; zdjęcie: AN Gulden Gdańsk (uscoins-pl)
Szeląg „solidvs-solidvs” Zygmunta III był już prezentowany na naszym blogu:
Jest to jednak inna odmiana niż bohater dzisiejszego wpisu. Dla czytelności przekazu, szeląga z wcześniejszego wpisu nazwijmy „solidvs-solidvs 1”, a dzisiejszego, tytułowego szeląga – „solidvs-solidvs 2”. Tak więc odmiana „solidvs-solidvs 1” jest bardzo rzadka (R8), jednak znana autorom katalogów i numizmatykom. Z kolei o sprzedanym kilka miesięcy temu „solidvs-solidvs 2” nie wspominają ani E. Kopicki, ani Cz. Kamiński, J. Kurpiewski, ani nawet najbardziej dokładny z nich J. Reyman. Porównajmy obydwie monety i spróbujmy wyłowić różnice.
„Solidvs-solidvs 1”, „solidvs-solidvs 2”; drugie zdjęcie: AN Gulden Gdańsk (uscoins-pl)
Ogólny schemat ikonograficzny obydwu szelągów jest podobny. Na awersie, po bokach ukoronowanego monogramu królewskiego „S” umieszczone zostały litery „I – F”, inicjały podskarbiego Jana Firleja, u dołu jego herb Lewart, zaś w otoku – legenda. Na rewersie pod koroną widnieją herby Polski i Litwy, poniżej Snopek Wazów, w otoku – legenda.
Teraz przyjrzyjmy się różnicom.
- Monogram królewski na szelągu „solidvs-solidvs 2” jest większy i nie posiada na środku elementu dekoracyjnego występującego na monogramie „solidvs-solidvs 1”.
- Inny jest rysunek korony, zarówno na awersie, jak i na rewersie porównywanych szelągów.
- Inny jest również kształt tarcz herbowych (Lewart, Orzeł Biały, Pogoń, Snopek).
- Na tarczy herbowej herbu Snopek na szelągu „solidvs-solidvs 1” umieszczona jest korona, której brakuje na szelągu nienotowanym.
O wyjątkowości omawianych szelągów decydują napisy otokowe. Na awersie obydwu monet napis brzmi: SOLIDVS R – POL M D L. Rytownicy wykonujący stemple omawianych monet nie byli w najwyższej formie. Zagapili się i zamiast imienia królewskiego umieścili napis SOLIDVS. Była to pomyłka godząca w majestat królewski.
Legenda rewersu brzmi standardowo. Na „solidvs-solidvs 1”: SOLIDVS R – POL 1591 (przy czym cyfry daty rozdzielone są kropkami). Na szelągu „solidvs-solidvs 2” napis jest trochę inny: SOLIDVS R – POLO 1591. Między słowem POLO a datą został umieszczony (u nas niezbyt dobrze widoczny) półruszt – znak mincerski Mikołaja Hewela de Colpino, zarządcy mennicy olkuskiej. Ze względu na ów półruszt omawiane szelągi należą do dwóch odrębnych odmian podstawowych.
***
Porównajmy jeszcze naszego nienotowanego i nieopisanego jak dotąd szeląga z popularną odmianą z roku 1591.
Szeląg koronny Zygmunt Waza, Olkusz 1591 i „solidvs-solidvs 2”; drugie zdjęcie: AN Gulden Gdańsk (uscoins-pl)
Podobieństwo jest uderzające. Poza nieistotną różnicą w napisie na rewersie („POLO” – „POL”), najważniejsza jest różnica w legendzie na awersie. Zamiast poprawnego napisu: „SIG III D G R – POL M D L” na szelągu „solidvs-solidvs 2” umieszczono: „SOLIDVS R – POL M D L”. Jak widzimy pomyłka dotyczy zaledwie kilku liter. Robią one jednak dużą różnicę. Zwłaszcza w cenach na rynku kolekcjonerskim.