Na początku XIII wieku węgierski królewicz Koloman zasiadł na tronie halickim i został koronowany na króla Halicza. Jego panowanie było krótkotrwałe. W XIV wieku Ruś Halicka została zapisana w spadku Kazimierzowi Wielkiemu i na długie wieki stała się integralną częścią Korony Królestwa Polskiego. O okolicznościach przyłączenia Rusi Halickiej i Włodzimierskiej do Polski można przeczytać tu:

http://blognumizmatyczny.pl/2015/12/10/pierwsze-polskie-monety-miedziane/

W roku 1741 miała miejsce uroczystość koronacji Marii Teresy na króla Węgier. Ambitna władczyni wykorzystując krótkotrwały epizod panowania Kolomana w Haliczu przy okazji przyjęła również tytuł królowej Galicji i Lodomerii. Galicja to zlatynizowana nazwa Księstwa Halickiego, Lodomeria – Włodzimierskiego.

W roku 1769 na pieczęci cesarzowej pojawiły się herby Księstwa Halickiego i Księstwa Włodzimierskiego.

Do uzasadnienia wydumanego prawa Marii Teresy do Galicji i Lodomerii zostały zaprzęgnięte wybitne autorytety naukowe. (Uderzające jest to, jak historia lubi się powtarzać). W roku 1772 została ogłoszona wielce uczona rozprawa autorstwa T. A. Rosenthala, A. Kollara i J. Benczura. Nosiła on tytuł: „Wywód poprzedzający prawa Korony Węgierskiej do Rusi Czerwonej i Podola, tak jako Korony Czeskiej do Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego”.

Nieprzypadkowo w tym samym roku dokonano I rozbioru Polski. Z jednej strony austriaccy propagandyści dbali o historyczne uzasadnienia rozbioru Polski, z drugiej zaś nie przeszkadzało im to, że przy okazji III rozbioru, do Galicji zostały przyłączone ziemie nigdy wcześniej nie należące do Księstwa Halicko-Włodzimierskiego (tzw. Nowa Galicja).

***

Księstwo Oświęcimskie w okresie późnego średniowiecza było lennem czeskim. W roku 1445 doszło do jego podziału i wyodrębnienia się Księstwa Zatorskiego. W roku 1457 książę oświęcimski sprzedał swe księstwo królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi za sumę 50 000 kop groszy praskich (3 mln groszy). Z kolei w roku 1564 obydwa księstwa zostały wcielone do Królestwa Polskiego jako powiat śląski województwa krakowskiego. Po ponad dwustu latach, w momencie I rozbioru (1772) powiat śląski liczył 7 miast i 241 wsi.

Maria Teresa zagarnęła Oświęcim i Zator jako władca Czech.

***

Akcja propagandowa mająca na celu uzasadnienie legalności pierwszego zaboru austriackiego miała również swoje odzwierciedlenie na monetach. W roku 1774 w Smolniku zostały wybite miedziane szelągi posiadające na awersie imponującą tarczę herbową. Rok później wybito srebrne 15 i 30-krajcarówki. Obszerną galerię tych monet można obejrzeć na stronie Coinstrail:

https://coinstrail.com/pl/catalog/poland/austrian-protectorate

Szeląg dla Galicji i Księstwa Oświęcimsko-Zatorskiego, Smolnik 1774 (zabór austriacki)

Na szelągach bitych w węgierskiej mennicy w Smolniku (dziś na terenie Słowacji) znalazły się herby zarówno Księstwa Oświęcimsko-Zatorskiego (dzieje herbów Księstw Oświęcimskiego i Zatorskiego sięgały czasów średniowiecza) jak i Galicji i Lodomerii (tu wymyślono nowe). Prezentowały się one następująco:

• herb Galicji – trzy złote korony w błękitnym polu
• herb Lodomerii – dwie srebrno-czerwone szachowane belki w błękitnym polu
• herb Księstwa Zatorskiego – w polu błękitnym biały Orzeł ze złotą literą Z na piersi
• herb Księstwa Oświęcimskiego – w polu srebrnym czarny Orzeł ze złotą literą O na piersi

Herby Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego różnią się barwami oraz literami na piersi orła. Barwy na monecie nie są widoczne, zaś litery w ogóle nie zostały umieszczone.

W centralnej części tarczy herbowej umieszczono tarczę sercową z herbem Austrii.

***

W następnym roku do miedzianych szelągów dołączyły monety srebrne: bite w mennicy wiedeńskiej 15 i 30-krajcarówki. Były one emitowane przez trzy lata (1775-1777) i obok omówionych wyżej elementów heraldycznych zawierały dodatkowy przekaz propagandowy w napisach otokowych.

Na awersie wokół portretu cesarzowej w legendzie znalazło się odniesienie do tytułu władczyni jako królowej Galicji i Lodomerii: M(aria) THERESIA D(ei) G(ratia) R(omanorum) I(mperatrix) HU(ngariae) BO(hemiae) GA(liciae) LO(domeriae) REG(ina), czyli – Maria Teresa z Bożej łaski cesarzowa Rzymian, królowa Węgier, Czech, Galicji i Lodomerii.

Na rewersie wokół wielopolowej tarczy herbowej, w napisie otokowym (stanowiącym dokończenie legendy awersu) umieszczono nawiązanie do władzy Marii Teresy nad księstwem Oświęcimsko-Zatorskim: ARCHID(ucissa) AVS(triae) DVX OSW(ieczimi) ZAT(ori), czyli – arcyksiężna Austrii, księżna oświęcimsko-zatorska.

15 krajcarów dla Galicji i Księstwa Oświęcimsko-Zatorskiego, Wiedeń 1777; zdjęcia: Warszawskie Centrum Numizmatyczne

30 krajcarów dla Galicji i Księstwa Oświęcimsko-Zatorskiego, Wiedeń 1776; zdjęcia: Warszawskie Centrum Numizmatyczne