Udało mi się jakiś czas temu wzbogacić zbiór o dwa ładne i rzadkie szelągi litewskie Zygmunta III z roku 1614. Jest to bardzo ciekawy rocznik. Na produkcję menniczą mennicy wileńskiej w tym okresie, znaczący wpływ wywierały dwie silne osobowości: słynny wynalazca walcowej maszyny menniczej Hanusz Sztypel oraz świetnie zapowiadający się rytownik Hanusz Trylner.
Szeląg litewski Zygmunt Waza, Wilno 1614 (strzała)
Szeląg litewski Zygmunt Waza, Wilno 1614 (trefl)
Na pierwszym szelągu, na końcu napisu otokowego na rewersie została umieszczona strzała. Jest to znak mincerski Hanusza Sztypla, ówczesnego kierownika mennicy wileńskiej. Z kolei na drugim szelągu, na końcu napisu otokowego na awersie widnieje liść koniczyny, czyli trefl.
Jeśli porównamy widoczne powyżej monety od razu zauważymy znaczące różnice stylistyczne. Najbardziej charakterystyczna cecha odróżniająca obydwie odmiany to rysunek tarcz z herbami Polski i Litwy na rewersie oraz z herbem Snopek na monogramie królewskim na awersie. Tarcze na szelągach ze strzałą Hanusza Sztypla są elegancko stylizowane. Przypominają nieco swym kształtem łezkę. Z kolei na szelągach z liściem koniczyny występują tarcze typu hiszpańskiego – zaokrąglone u dołu.
***
Trefl widoczny na naszym szelągu na końcu napisu otokowego na awersie (a na zdjęciu będącym ilustracją dzisiejszego wpisu – pod Orłem Białym na rewersie), na innych odmianach szelągów bywa umieszczany w różnych miejscach, zarówno na awersie, jak i na rewersie. Znak ten jest różnie interpretowany przez autorów katalogów.
M. Gumowski, autor „Mennicy wileńskiej w XVI i XVII wieku”, nie przypisuje go żadnemu konkretnemu mincerzowi. Określa on trefl jako znak mincerski odnoszący się do jednego z nieznanych urzędników menniczych i stawia na równi z występującymi w późniejszych latach krzyżykami, gwiazdkami i potrójnymi pierścieniami.
Z kolei E. Kopicki zarówno w katalogu monet Zygmunta III, jak i we wcześniejszym IX tomie „Katalogu podstawowych typów monet…” określa liść koniczyny jako niezidentyfikowany znak menniczy.
Natomiast E. Ivanauskas w katalogu monet litewskich „Coins of Lithuania 1386-2009” określa trefl jako znak mincerski Johana Trilnera, czyli Hanusza Trylnera.
Jak widzimy powyższe wersje nie pokrywają się. Wydaje się, że właściwa jest intuicja E. Ivanauskasa, który połączył znak mincerski trefl z postacią Hanusza Trylnera.
Tak na marginesie, E. Ivanauskas nieprawidłowo opisał funkcję pełnioną przez Trylnera w mennicy wileńskiej. Pisze bowiem o nim jako o rytowniku (engraver) w latach 1606-1653. Tymczasem Hanusz Trylner był nie tylko rytownikiem. W latach 1611-1618 rzeczywiście pełnił funkcję rytownika. Ale w roku 1618 wspiął się w hierarchii urzędników mennicy i przez dwa lata (1618-1619) piastował stanowisko probierza. Z kolei od roku 1619 do 1623 był mincmistrzem, czyli kierownikiem, a potem znów probierzem.
Mennicę w Wilnie zamknięto w roku 1627. Paradoksalnie jednak, urząd probierza mennicy wileńskiej przetrwał przez kolejne 25 lat. Hanusz Trylner pełnił go do roku 1652. Co robi probierz nieistniejącej mennicy? „Trylner jako doświadczony probierz wzywany bywa na posiedzenia komisji menniczych, pisze memorjały, w tej kwestji, żądające otwarcia mennic i uprawia dalej swoją sztukę medalierską. Był on zresztą potrzebny podskarbiemu do oszacowania różnych na Litwie kursujących monet i do rozmaitych związanych z tym urzędem czynności” (M. Gumowski: Mennica wileńska w XVI i XVII wieku, Warszawa 1921, s. 153, 154).
***
Literatura:
M. Gumowski: Mennica wileńska w XVI i XVII wieku, Warszawa 1921
E. Ivanauskas: Coins of Lithuania 1386-2009, Vilnius 2009
E. Kopicki: Monety Zygmunta III Wazy, Szczecin 2007
J. Zieliński: Hanusz Trylner, mincmistrz mennicy wileńskiej, złotnik i pieczętarz J. K. M. Zygmunta III, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne” 1899, nr 1