Jest mi niemal przykro, że mdły i bez wyrazu srebrny dolar Flowing Hair z roku 1794 wygrał rywalizację o tytuł najdroższej monety świata i wyprzedził fascynującą złotą dwudziestodolarówkę Double Eagle z roku 1933. W roku 2013 na aukcji Stack’s Bowers Flowing Hair 1794 wylicytowano za 10 016 875 dolarów. Prześcignął on więc dotychczasowego lidera – Double Eagle 1933 – o ponad 2 000 000 dolarów. Amerykańskiej dwudziestodolarówce na pocieszenie pozostał tytuł najdroższej złotej monety świata.
Nazwa
Emisja złotych monet amerykańskich rozpoczęła się w roku 1795. Były to nominały 5 i 10 dolarów. Dzisięciodolarówka posiadała na awersie orła, na rewersie zaś personifikację wolności. Ze względu na rysunek awersu potocznie była nazywana „Orłem” (Eagle).
W roku 1849 rozpoczęto emisję złotych monet o nominale 20 dolarów (Coronet).
Pięćdziesiąt parę lat później – w roku 1907 – prezydent T. Roosevelt postanowił zmienić szatę graficzną złotych dwudziestodolarówek. Zlecenie na projekt nowej monety otrzymał znany rzeźbiarz Augustus Saint-Gaudens. Na awersie nowej dwudziestodolarówki widniał orzeł. Nazwa „Orzeł” była już jednak zarezerwowana dla 10 dolarów. Monetę autorstwa Saint-Gaudensa nazwano więc „Podwójnym Orłem” (2 x 10 dolarów) – Double Eagle.
Projekt Saint-Gaudensa i jego realizacja
Augustus Saint-Gaudens pochodził z Irlandii. Był wybitnym rzeźbiarzem przełomu XIX i XX wieku. Reprezentował styl klasycystyczny i – w późniejszym okresie – naturalistyczny. Spośród jego stu kilkudziesięciu dzieł najbardziej znane są pomniki przedstawiające amerykańskich bohaterów (m.in. Lincolna, Shermana).
Realizując zamówienie na nową monetę dwudziestodolarową Saint-Gaudens musiał rozwiązać rozmaite problemy: od technicznych po personalne. Jego kolejne projekty, znakomite pod względem artystycznym, nawiązywały do mennictwa antycznego. Charakteryzowały się więc np. głębokim reliefem. Generowało to konkretne problemy techniczne. Tradycyjne bicie jednorazowe (jedno uderzenie stempla) – jak w przypadku dotychczasowych monet złotych – tym razem nie wchodziło w grę, co wywołało opór głównego mincmistrza amerykańskiego Charlesa E. Barbera.
Mimo wszelkich trudności, w roku 1907 ostateczny projekt monety był już gotowy. Wkrótce po zakończeniu prac projektowych, 3 sierpnia 1907 roku, chorujący od kilku lat na raka Saint-Gaudens zmarł. Niestety nie doczekał emisji Double Eagle – najsłynniejszej monety amerykańskiej.
Double Eagle
Double Eagle 1907, bez formuły „In God We Trust” na awersie; ta wersja monety (bez napisu „In God We Trust”) spowodowała protest Kongresu; zdjęcia: WCN
Na awersie Double Eagle widnieje orzeł w locie, na tle promieni słonecznych. Nad orłem umieszczono napis UNITED STATES OF AMERICA, i poniżej: TWENTY DOLLARS. Jedna z odmian monety charakteryzuje się brakiem tradycyjnego napisu u dołu awersu: IN GOD WE TRUST (zdjęcie u góry).
Z kolei na rewersie widnieje Libertas – personifikacja wolności. Jest to nawiązanie zarówno do dziedzictwa starożytnej Grecji (inspirację dla Saint-Gaudensa stanowiła rzeźba grecka „Nike z Samotraki”), jak i do mennictwa starożytnego Rzymu (gdzie na rewersach monet również umieszczano personifikacje cnót). Libertas przedstawiona została na wprost, w powłóczystej szacie, na tle promieni słonecznych. Personifikacja wolności kroczy po skałach trzymając w prawej dłoni pochodnię (symbol oświecenia), w lewej zaś gałązkę oliwną (symbol pokoju). U jej stóp po lewej stronie u dołu rewersu został zarysowany fragment Kapitolu – siedziby Kongresu Stanów Zjednoczonych. Po prawej stronie u dołu widnieje data. W jednej z odmian zapisano ją cyframi rzymskimi. Poniżej daty Augustus Saint-Gaudens wkomponował swoje inicjały (ligatura). Cały rysunek rewersu otacza 46 gwiazd symbolizujących poszczególne stany (tyle ich było w roku 1907).
Na rancie monety został umieszczony napis: E PLURIBUS UNUM, co można przetłumaczyć jako „Z wielu, jeden”. Słowa te znajdowały się na Wielkiej Pieczęci Stanów Zjednoczonych, i były uważane za tradycyjne motto USA.
Rok 1933. Decyzja F. D. Roosevelta
Politycy o mentalności lewicowej mają tę przypadłość, że w obliczu jakichkolwiek problemów politycznych czy społecznych, pierwsze rozwiązanie jakie przychodzi im do głowy to sięgnięcie do kieszeni obywateli i ograniczenie ich wolności.
Tego typu politykiem był właśnie 32. prezydent Stanów Zjednoczonych Franklin Delano Roosevelt. W roku 1933 został wybrany po raz pierwszy na urząd prezydenta, który pełnił przez 12 kolejnych lat, do śmierci. Był jednym z najgorszych prezydentów amerykańskich, mimo to wybierano go na najwyższy urząd czterokrotnie. Ot, mądrość ludu i siła demokracji. Po latach okazało się, że jego najbliższe otoczenie było zinfiltrowane przez komunistów, a i on sam nie był jakoś szczególnie wrogo nastawiony do „ojczyzny proletariatu”.
Wróćmy do roku 1933. Wielki kryzys właśnie dobiegał końca. Nowo wybrany prezydent chciał jednak mocno zaakcentować początek swojej prezydentury i z dużą energią rozpoczął realizację tzw. polityki „Nowego Ładu”. Polegała ona na wprowadzeniu na dużą skalę interwencjonizmu państwowego. Tak na marginesie, zdaniem M. Friedmana (laureata nagrody Nobla z ekonomii), działania te jedynie przedłużyły kryzys. No w każdym razie, jednym z elementów polityki „Nowego Ładu” był dekret prezydenta z roku 1933 zabraniający obywatelom amerykańskim gromadzenia złota, i nakazujący wymianę szlachetnego kruszcu na pieniądz papierowy.
Na początku roku 1933 była już gotowa seria 445 500 monet Double Eagle. Jednakże nie weszła ona do obiegu. W roku 1937 została przetopiona na sztabki, które umieszczono w skarbcu Fort Knox. Z całej, niemal półmilionowej serii jedynie dwa egzemplarze przekazano do Smithsonian Institution jako eksponaty muzealne.
Double Eagle 1933, kolekcja Narodowego Muzeum Historii Amerykańskiej Smithsonian Institution, zdjęcia: Wikipedia
Sprytny Israel Switt
Czy jednak aby na pewno z całego nakładu rocznika 1933 ocalały tylko dwie sztuki? Otóż nie. Po pewnym czasie okazało się, że jubiler z Filadelfii, Israel Switt dogadał się z jednym z pracowników mennicy i dokonał sprytnej podmiany. Wymienił mianowicie pewną liczbę przeznaczonych na przetopienie monet z roku 1933 na Double Eagle z poprzednich roczników. Złoto to złoto. Ilość i waga się zgadzały. Nikt na tym nie stracił. No, niektórzy jednak sporo zyskali.
Historia „Podwójnego Orła”
Sensacyjne dzieje pewnego egzemplarza Double Eagle 1933 godne są uwiecznienia w scenariuszu do wysokobudżetowego filmu hollywoodzkiego z najlepszą obsadą.
Jedną z uratowanych monet Israel Switt sprzedał znanemu z kolekcjonerskich zamiłowań królowi Egiptu Farukowi I. Za dwudziestodolarówkę z 1933 roku egipski monarcha zapłacił 1 575 dolarów. W transakcję zaangażowany był – pewnie nie za darmo – Sekretarz Skarbu USA. Dzięki jego zgodzie (w tajemnicy przed służbami specjalnymi) kanałami dyplomatycznymi udało się dostarczyć monetę do Kairu.
Tymczasem panowanie Faruka I w Egipcie dobiegało końca. Po jego abdykacji w roku 1952, słynna kolekcja królewska została wystawiona na aukcję. Jednym z eksponatów był oczywiście Double Eagle 1933. W tym momencie do akcji włączyły się jednak służby specjalne Stanów Zjednoczonych i wymusiły na władzach egipskich usunięcie monety z aukcji. Na niemal pół wieku słuch o niej zaginął.
Po raz kolejny „Podwójny Orzeł” wypłynął w 1996 roku. W jego posiadaniu znalazł się przewodniczący British Numismatic Trade Assotiation – Stephen Fenton, który jakimś cudem nabył monetę z kolekcji po królu Faruku I. Z kolei próbował sprzedać ją z zyskiem. Znalazł nawet potencjalnego nabywcę gotowego wyłożyć sumę 1 650 000 dolarów. Do sprzedaży jednak nie doszło. O wszystkim zostały bowiem powiadomione służby specjalne USA, które wkroczyły do akcji tuż przed finalizacją transakcji. Fenton został aresztowany, monetę zaś skonfiskowano.
Rozpoczął się kolejny rozdział historii – walka Fentona o odzyskanie prawa do „Podwójnego Orła”. Zdaniem Fentona i jego prawników władze USA nie miały prawa skonfiskować monety gdyż została ona wywieziona ze Stanów Zjednoczonych legalnie, za zgodą Sekretarza Skarbu. Postępowanie wyjaśniające trwało pięć lat i zakończyło się zawarciem kompromisu: moneta zostanie wystawiona na aukcję, a obie strony podzielą się po równo zyskiem.
W czasie postępowania wyjaśniającego i negocjacji Fentona z rządem USA, od 1996 do 2001 roku „Podwójny Orzeł” był przechowywany w World Trade Center. 11 września 2001 roku – jak pamiętamy – miał miejsce zamach terrorystyczny na World Trade Center. Double Eagle 1933 już tam jednak nie było. W lipcu 2001 roku został bowiem przewieziony do Fort Knox. Przypadek? Być może jest to najbardziej niesamowity wątek historii Double Eagle 1933.
30 lipca 2002 roku na aukcji Sotheby’s w Nowym Jorku doszło do licytacji „Podwójnego Orła”. Monetę sprzedano za 7 590 000 dolarów. Wówczas był to rekord świata. Anonimowy nabywca zdeponował ją w Banku Rezerwy Federalnej w Nowym Jorku. Dwudziestodolarówka z roku 1933 została umieszczona w specjalnej gablocie w holu, gdzie do roku 2013 można było podziwiać ją jako najdroższą monetę świata (a obecnie już tylko jako najdroższą złotą monetę świata).
Pozostałe „Podwójne Orły”
Do niedawna wydawało się, że istnieją tylko trzy egzemplarze Double Eagle 1933. Jednakże w roku 2004 córka Israela Switta, Joan Langbord ujawniła, że w skrytce bankowej należącej do jej matki znalazła 10 „Podwójnych Orłów” z roku 1933. Rząd USA potwierdził autentyczność monet, a następnie je … skonfiskował. Władze amerykańskie wychodziły z założenia iż dwudziestodolarówki zostały skradzione z mennicy w Filadelfii. Nie mogą więc być własnością rodziny Langbordów, należą bowiem do rządu Stanów Zjednoczonych. Langbordowie oczywiście wytoczyli władzom amerykańskim proces. Batalia sądowa ciągnęła się przez długie lata. Początkowe orzeczenia sądowe były korzystne dla rządu. Ostatecznie jednak, z powodu niedociągnięć i „niedopełnienia formalności procesowo-prawnych” przez stronę rządową, sprawa zakończyła się zwycięstwem rodziny Langbordów.
Oprócz egzemplarza podmienionego przez Israela Switta, który w końcu wylądował w holu Banku Rezerwy Federalnej w Nowym Jorku oraz 10 kolejnych sztuk ujawnionych przez córkę Israela Switta, były jeszcze – jak pamiętamy – dwa „Podwójne Orły” 1933 przekazane oficjalnie Smithsonian Institution. Jeden z nich – ten, którego zdjęcie możemy podziwiać w dzisiejszym wpisie – w roku 2012 odbył tourneé po Europie. Był wystawiany w siedmiu stolicach europejskich, m.in. w Warszawie. Przez dwa dni, 16 i 17 marca najsłynniejszą monetę amerykańską można było obejrzeć w Królikarni (jeden z oddziałów MNW przy ul. Puławskiej).
***
Kilka linków dotyczących omawianych zagadnień:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Double_Eagle
https://en.wikipedia.org/wiki/1933_double_eagle
https://pl.wikipedia.org/wiki/Augustus_Saint-Gaudens
https://goldenmark.com/pl/mysaver/0138-legendarna-moneta-double-eagle/
https://forsal.pl/artykuly/600417,najdrozsza-zlota-moneta-double-eagle-na-wystawie-w-polsce.html
http://dziennikzwiazkowy.com/wydarzenia/filadelfia-podwojny-orzel-w-sadzie-spor-o-cenne-numizmaty/