We wpisie z maja bieżącego roku zostały przedstawione herby i znaki mennicze z pierwszego okresu funkcjonowania mennicy olkuskiej – z czasów panowania Stefana Batorego:
Dziś część druga – herby i znaki mennicze na szelągach z drugiego okresu działalności mennicy w Olkuszu. Za czasów Zygmunta III szelągi były tam bite w latach 1588-1594.
Znaki królewskie i państwowe
Po śmierci Stefana Batorego na szelągach umieszczano oczywiście nadal: herb Polski – Orzeł Biały, herb Litwy – Pogoń oraz koronę – insygnium królewskie. Pozostał tam jednak również monogram monarchy – litera „S”. Za czasów Batorego była to pierwsza litera imienia „STEPHANUS”, natomiast w okresie panowania Zygmunta III – pierwsza litera imienia „SIGISMUNDUS”. W pierwszym okresie monogram królewski zdobił herb Batorych – Smocze Zęby, zaś w drugim – tarcza ze Snopkiem Wazów. Monogram królewski występował oczywiście również bez Snopka, zaś Snopek był też umieszczany na szelągach jako samodzielny element ikonograficzny monety.
Orzeł Biały, Pogoń, korona królewska
Monogram królewski ze Snopkiem, monogram bez Snopka, sam Snopek Wazów
Herby i inicjały podskarbich
W drugim okresie działalności mennicy olkuskiej urząd podskarbiego sprawowali: Jan Dulski (1581-90) oraz Jan Firlej (1590-1609). Ich herby – Przegonia oraz Lewart – znalazły się oczywiście na szelągach bitych w Olkuszu. Podobnie ich inicjały: „ID” oraz „IF”.
Przegonia – herb podskarbiego Jana Dulskiego i jego inicjały
Lewart – herb podskarbiego Jana Firleja i jego inicjały
Inne znaki mennicze
Do roku 1591 na rewersie szelągów występował półruszt (raz w lewo, innym razem w prawo). Był to znak probierza i zarządcy Mikołaja Hevela de Colpino. Jego następcą został Kasper Rytkier. Stanowisko zarządcy mennicy olkuskiej pełnił on w latach 1592-1594. Później został pierwszym w Polsce probierzem generalnym. Znak menniczy Rytkiera to topór. Pojawia się on zarówno w tarczy, jak i bez tarczy.
Półruszt („w prawo”) – znak Mikołaja Hevela de Colpino, półruszt („w lewo”), topór (w tarczy) – znak Kaspra Rytkiera, topór (bez tarczy)
W ciągu dwóch ostatnich lat (1593-94) na szelągach z Olkusza pojawiły się znaki mennicze, których właścicieli nie udało się zidentyfikować. Są to mianowicie: tzw. znak typu III, słoneczko oraz dzbanek. Co do znaku „słoneczko”, występowało ono w dwóch wersjach. Pierwsza (rozbudowana) – ukoronowane kółko z krzyżykiem w tarczy, i druga (prosta) – samo kółko z krzyżykiem. Istnieje hipoteza, że mincerzem posługującym się tym znakiem był syn Mikołaja Hevela de Colpino. Jednakże nie jest ona wystarczająco uzasadniona.
Znak typu III – znak nieznanego mincerza, słoneczko (w tarczy i z koroną) – znak nieznanego mincerza, słoneczko (bez tarczy i korony), dzbanek – znak nieznanego mincerza
***
W dzisiejszym wpisie wstawiłem tylko poszczególne elementy monet. Szelągi Zygmunta III z Olkusza w całej okazałości można podziwiać w Wirtualnym Muzeum Polskiego Szeląga (WMPS):
W zakładce „Do pobrania” znajduje się natomiast fragment książki „Herby i znaki mennicze na szelągach polskich i z Polską związanych”, w którym zostały opisane herby i znaki mennicze na szelągach Zygmunta III, w tym oczywiście również na szelągach olkuskich.
http://blognumizmatyczny.pl/wp-content/uploads/2015/10/Szelagi-Zygmunta-Wazy.pdf
Całą książkę można natomiast kupić tu: