Paweł Janikowski: Szeląg Augusta II Mocnego 1720 – moneta pamiątkowa (okolicznościowa) z mennicy w Gotha

Dzisiejszy wpis to kolejny na naszym blogu, „gościnny występ” znawcy danej dziedziny numizmatyki Polski Królewskiej, tym razem – specjalisty z zakresu mennictwa Sasów. Poniższy tekst zawiera znaczące odkrycie numizmatyczne, poparte trzema bardzo mocnymi argumentami. Kolejny wycinek wiedzy o starych monetach został uporządkowany. Zapraszam do lektury.

(Rozwiązanie zagadki z 21 kwietnia – na końcu dzisiejszego wpisu)

***

Paweł Janikowski

Szeląg Augusta II Mocnego 1720 – moneta pamiątkowa (okolicznościowa) z mennicy w Gotha

W 2017 roku na 12 aukcji Antykwariatu Numizmatycznego Michała Niemczyka został sprzedany szeląg Augusta II Mocnego z datą 1720.

https://coinstrail.com/pl/catalog/poland/augustus-ii/pattern_shelyag

W opisie aukcyjnym można przeczytać m.in.:

Sejm w 1717 roku dokonał wyceny starych monet krążących w Rzeczpospolitej. Sejm w roku 1720 miał się zająć uporządkowaniem spraw menniczych w kraju. (…) Nie można wykluczyć, że w Warszawie przygotowano wzór nowego szeląga, który miał zastąpić stare i mocno fałszowane boratynki. Tym bardziej było to istotne, że wycena monet srebrnych z 1717 roku została dokonana w pełnowartościowych szelągach miedzianych, których na rynku brakowało. Ikonografia nowej monety nawiązywała do boratynek Jana Kazimierza, jednak portret i strona z orłem, jest znacznie lepiej i efektowniej skomponowana. Stemple musiał wykonać dobrej klasy rytownik. Z racji umieszczenia inicjału „W” istnieje domniemanie, że moneta została przygotowana i wybita w Warszawie. Jednak brak jest potwierdzenia w dokumentach, że były próby otwarcia w 1720 nowej mennicy w Warszawie. Nie można wykluczyć, że moneta została wybita w Lipsku, a inicjał „W” odnosi się odpowiedzialnego za jej wybicie mincerza (…)

W rzeczywistości nie była to moneta próbna lecz okolicznościowa. Nie powstała ani w Warszawie, ani w Lipsku lecz w Gotha. Zaś jej twórcą był najprawdopodobniej saski rytownik Christian Wermuth – właściciel prywatnej mennicy w Gotha.

August II Mocny jako król Polski 15 września 1697 zaprzysiągł pacta convecta. W umowie tej m.in. zobowiązał się do nie wybijania monet dla Rzeczypospolitej. Chociaż wybijano w Saksoni monety sasko-polskie, były to w rzeczywistości emisje saskie, usankcjonowane prawnie jedynie na terenie Elektoratu, bez prawa obiegu w Koronie i w Wielkim Księstwie. Już choćby z tego powodu, opisywanie szeląga 1720 jako monety próbnej jest błędne.

Christian Wermuth (1661-1739) w latach 1688-1739 był rytownikiem/medalierem oficjalnej mennicy w Gotha. W 1699 otrzymał cesarski przywilej posiadania prywatnej mennicy i bicia w niej monet. Pierwszą serie monet ukończył w roku 1715. Monety i medale swojego autorstwa sygnował inicjałami „CW” lub „W” – tak jak na szelągu Augusta II Mocnego z 1720 roku.

Obok szelągów Augusta II Mocnego z roku 1720 istnieją również pamiątkowe saskie fenigi również z datą 1720. Podobieństwo stylistyczne jest uderzające. A z jakiej okoliczności owe monety zostały wybite? Tego raczej się nie dowiemy. Christian Wermuth w swojej mennicy bił sporo numizmatów o różnej tematyce. Oprócz pamiątkowych również satyryczne i religijne. Podobno z działalności swojej prywatnej mennicy czerpał duże zyski.