Do wybicia monety potrzebna jest para stempli – awersu i rewersu. Wyobraźmy sobie dwie takie pary. W przypadku pierwszej, data jest umieszczona na rewersie, w przypadku drugiej – na awersie. Przyjrzyjmy się efektowi pracy pierwszej pary stempli.
Co się stanie jeśli zużyje się stempel rewersu? Nie wyrzuca się oczywiście pary stempli. Byłoby to zbędnym marnotrawstwem. Wyrzuca się jedynie zepsuty stempel rewersu, zaś do zdolnego jeszcze do pracy stempla awersu dobiera się nowy stempel rewersu. Na przykład z drugiej pary.
Pamiętamy jaka była różnica między pierwszą parą stempli a drugą? Data znajduje się na rewersie (pierwsza para) lub na awersie (druga para). Jaki więc będzie efekt jeśli dobierzemy stempel awersu z pierwszej, a rewersu z drugiej pary? Efekt możemy obejrzeć na poniższym zdjęciu. Skoro rewers pary pierwszej zawierający datę uległ uszkodzeniu, a na jego miejsce zainstalowano rewers drugiej pary nie posiadający daty, w konsekwencji pojawił się przypadkowo, w sposób niezaplanowany nowy typ monety – szeląg bez daty.
O tym, że był to raczej przypadek niż świadome działanie pisał na swoim blogu Jerzy Chałupski we wpisie pt. Szeląg litewski z roku 1624: „A więc założono do <<wyżymaczki>> walec z awersami bez daty i walec z rewersami bez daty i zaczęto kręcić. Rzadkość występowania tych monet zdaje się wskazywać na omyłkowe, a nie świadome działanie. Nie wiadomo ile takich szelągów wykręcono. Ta metoda produkcji monet była bardzo wydajna. Jak się zdaje na walcach były stemple co najmniej sześciu monet. Jeden pełny obrót dawał sześć monet. Czytałem gdzieś (…), że sprawna obsługa zapewniała nie mniej, niż dziesięć obrotów prasy na minutę. Co minutę wypadało z niej co najmniej sześćdziesiąt monet. Po jakim czasie zauważono, że tym razem są to monety bez daty? Jeszcze jedno pytanie bez odpowiedzi”[1].
***
A co by się stało gdyby w pierwszej parze stempli został uszkodzony stempel awersu? Dobrano by oczywiście nowy, z drugiej pary. Rozpoczęłaby się produkcja szelągów, które miałyby dwie daty – jedną na awersie, drugą na rewersie. Efekt byłby mniej więcej następujący:
***
Powyższy wpis to fragment książki „Szelągi Zygmunta III Wazy”. Jest ona jeszcze dostępna w naszym sklepie:
http://numizmatyka-lublin.pl/1750,pl_dariusz-marzeta-szelagi-zygmunta-iii-wazy.html
__________________________________________________________
[1] https://zbierajmymonety.blogspot.com/2016/02/szelag-litewski-z-roku-1624.html