… wielce mnie ucieszyła, albowiem potwierdziła moją hipotezę, że mincerze w czasach Zygmunta III brali stemple z poprzedniego roku, zmieniali jedną tylko cyfrę daty i tworzyli w ten sposób stemple z bieżącą datą, i że dotyczyło to nie tylko mennicy lubelskiej (co badałem i o czym pisałem w 2020 roku), ale również innych zakładów, w tym mennicy krakowskiej.
***
Zaczęło się od postu, w którym zaprezentowałem trojaka krakowskiego pochodzącego z kolekcji mojej żony:
Grzegorz Broniszewski:
Bardzo ładna moneta. Wiążą się z nią dwie ciekawostki. Po pierwsze wałek rewersów do tych monet wykonał rytownik przybyły do Krakowa z Malborka już po zamknięciu tamtejszej mennicy. Skorzystał częściowo ze starych punc (orzeł, Pogoń) używanych przy trojakach malborskich. Drugą ciekawostką może być fakt, że kolejne roczniki trojaków krakowskich emitowano przy pomocy tego samego wałka rewersów zmieniając w nich tylko datę. Można więc teoretycznie pokusić się o zebranie kilku roczników spod tego samego stempla ale ze zmienioną, przerobioną datą.
Fot. Grzegorz Broniszewski na bazie zdjęć z archiwum OneBid
Dariusz Marzęta:
Jest to bardzo ciekawa informacja, która świetnie wpisuje się w bardziej powszechną praktykę mincerzy w czasach Zygmunta Wazy. Parę lat temu pisałem o podobnych przeróbkach stempla w mennicy lubelskiej, gdzie na rewersie trojaka zmieniono datę z (15)96 na (15)97:
GB:
[Widoczne wyżej D. M.] rewersy pochodzą nie tylko z tego samego wałka, ale są to odbitki tego samego stempla na tymże wałku.
DM:
Panie Grzegorzu, przyglądam się tym krakowskim rewersom i zastanawia mnie pęknięcie stempla idące przez literę L w roczniku 1602, które w następnych latach znika. Czy pana zdaniem można to wytłumaczyć regeneracją stempla?
GB:
Tak. To regeneracja stempla. Aby nie być gołosłownym jutro pozwolę sobie zamieścić coś bardziej spektakularnego jeśli chodzi o zdolności mistrzów malborskich w dziedzinie regeneracji stempli.
DM:
Dopytam jeszcze o pańskie zdanie na temat herbu Snopek na rewersie widocznego wyżej trojaka z roku 1603. Czy sądzi pan, że był on poprawiany już po wybiciu monety? Widać tam jakieś spiłowanie, które rzeczywiście mogło zmienić kształt tarczy.
GB:
Mimo, że nie znalazłem w archiwach innej odbitki rewersu z tak zniekształconą tarczą, skłaniałbym się ku przekonaniu, że zmian rysunku dokonano na stemplu. Tematyka renowacji wałków menniczych czy ściślej stempli na tych wałkach nie była dotychczas chyba przedmiotem kompleksowych badań. Tymczasem bliższa analiza tego problemu stawia nieco włosy na głowie. Przynajmniej mnie. Rytownicy malborscy potrafili „zaślepić” lwie części wklęsłych elementów stempli tworząc w powstałym w ten sposób miejscu zupełnie nowy rysunek. W jaki sposób „zaślepiali” te stemple można snuć jedynie domysły. Proceder ten był szczególnie nasilony w przypadku szelągów malborskich, ale i na rewersach trojaków krakowskich widać jego pewne elementy.
Na poniższym zdjęciu znajdują się odbitki tego samego stempla rewersu z datą 1603. Cztery pierwsze monety pochodzą ze zbliżonego okresu eksploatacji. Rewers pierwszy to ten ze zniekształconą tarczą. Trzy pozostałe różnią się od niego w zasadzie tylko tym elementem. Widać też na nich postępujące zużycie. W drugim rzędzie znajdują się odbitki tego samego stempla, ale proszę zwrócić uwagę, że rozwiązano tu już najbardziej palące problemy związane z pogarszającym się stanem stempla. Regeneracja jest daleka od doskonałości. Czas gonił, ale stempel odzyskał w pełni czytelność. Na monecie piątej z kolei widać przemieszczenie cyfry „3” w dacie oraz pozostałość po dawnej trójcie (w dolnej części przy obrzeżu). Kolejne dwa zdjęcia to jeszcze inna odsłona tego samego stempla. Tu również wędrująca „3” w dacie oraz ledwie widoczny ślad przy obrzeżu po swojej poprzedniczce.
Fot. Grzegorz Broniszewski na bazie archiwów OneBid oraz ANMN
_____________________________________________