Gdybym miał wybrać królów Polski, których mennictwo szelężne było najbardziej interesujące, wskazałbym na Stefana Batorego, Zygmunta III Wazę, Jana II Kazimierza i Augusta III Sasa. O szelągach trzech pierwszych spośród wymienionych władców było na naszym blogu już dość dużo. Mam wrażenie, że mennictwo Augusta III Sasa pojawiało się natomiast raczej rzadko. Pora nadrobić zaległości.

https://coinstrail.com/pl/catalog/poland/augustus-iii/copper_shelyag

Dzisiejszy wpis to mini-słownik biograficzny, w którym zostały umieszczone postacie mające związek z mennictwem szelężnym Augusta III. Jest on oczywiście bogato ilustrowany 🙂

***

Böttcher Daniel – kierownik mennicy toruńskiej w latach 1760-1765

Szeląg miejski August III Sas, Toruń 1760 (D – B)

Szelągi toruńskie w czasach Augusta III były monetami bilonowymi, bitymi ze srebra 1-łutowego (M. Gumowski), emitowanymi w latach 1760, 1761, 1762 i 1763. W każdym roczniku występują odmiany z inicjałami Böttchera „D – B” oraz bez inicjałów.

***

Brühl Henryk – pierwszy minister (premier) Augusta III Sasa, pomysłodawca uruchomienia mennic miedzianych na terenie Saksonii, które miały bić monety dla Polski. Oficjalną przyczyną przedsięwzięcia były coraz bardziej odczuwalne braki drobnej monety w obrocie. Rzeczywisty powód to dochód czerpany z tych emisji przez króla. Miedziane emisje Augusta III Sasa były nielegalne – nie wyraził na nie zgody sejm.

Marcello Bacciarelli: Portret Henryka Brühla; olej na płótnie, ok. 1753, Gemäldegalerie Alte Meister, Drezno, zdjęcie: Wikipedia

***

am Ende Johann Gotthelf – zarządca mennicy w Gruntalu 1750-1755

Szeląg koronny August III Sas, Gruntal 1754

Nakład rocznika 1754 – 10 296 000 egz. (J. Chałupski)

***

ô Feral Friedrich Wilhelm – kierownik mennicy drezdeńskiej w latach 1734-1763, lipskiej w roku 1762 i gruntalskiej w latach 1763-1764; probierz generalny Saksonii

Szeląg koronny August III Sas, Drezno 1749

Wśród szelągów wybitych w Dreźnie w roku 1749 można wyodrębnić dwa warianty. Głównym wyróżnikiem jest rysunek orłów na tarczy herbowej. Powyżej wariant z orłem z krótkimi łapami. Szelągi drezdeńskie z lat 1749-1750 stanowiły emisję sondażową, której celem było zbadanie jak nowe monety będą przyjmowane przez ludność. Test wypadł pozytywnie. W związku z tym, w kolejnych latach rozpoczęto emisję na dużo większą skalę w mennicach w Gruntalu i Gubinie.

***

Hertel Ernst – zarządca mennicy gubińskiej w latach 1753-1756. Jeszcze przed oficjalnym przejęciem zarządu sprawował rzeczywiste kierownictwo mennicy w Gubinie (von Stein – oficjalny kierownik – nie miał wystarczającej wiedzy do prowadzenia mennicy). Od roku 1754 na rewersie szelągów (a także groszy) pojawia się litera „H” – inicjał Hertela.

Szeląg koronny August III Sas, Gubin 1754 („H”)

W latach 1752 i 1753 na rewersie pod herbami umieszczano litery będące oznaczeniami zespołów (brygad) mincerzy odpowiedzialnych za produkcję danej partii szelągów. W roku 1754 litera pod herbami zmieniła swoją funkcję. Odtąd stała się ona inicjałem zarządcy mennicy – Ernsta Hertela. Nakład dla rocznika 1754 był rekordowy i wyniósł 50 800 000 szt. (J. Chałupski).

***

Höckner Johann Wilhelm – autor projektu stempli szelągów koronnych dla mennicy drezdeńskiej (wspólnie z Wermuthem), zmarł w roku 1749

Szeląg koronny August III Sas, Drezno 1749

Wśród szelągów wybitych w Dreźnie w roku 1749 można wyodrębnić dwa warianty. Głównym wyróżnikiem jest rysunek orłów na tarczy herbowej. Powyżej wariant z orłem z długimi łapami. Nakład szelągów z roku 1749 jest nieznany.

***

Jaster Jan Just – kierownik mennicy gdańskiej w latach 1755-1757; pochodził z Lubeki

Szeląg miejski August III Sas, Gdańsk 1757

Pod rządami Jastera szelągi bito tylko w roku 1757. Charakteryzują się one brakiem inicjałów kierownika. Zamiast liter, po bokach herbu Gdańska umieszczono rozetki. Po śmierci Jastera zarząd mennicy objęła spółka Siebert-Raths. W tym okresie w mennicy gdańskiej nie bito szelągów. Jako ciekawostkę można nadmienić, że dostawcą srebra był wówczas Schopenhauer – gdański kupiec i ojciec słynnego filozofa. W roku 1759 kierownictwo mennicy objął na krótko Konrad Schwerdtner. On również nie bił szelągów. W tym samym roku uciekł z Gdańska z powodu nadużyć.

***

Oeckermann Rudolf Ernest – kierownik mennicy gdańskiej w latach 1760-1766

Szeląg miejski August III Sas, Gdańsk 1761 („RE – OE”)

Rudolf Ernest Oeckermann, ostatni kierownik mennicy gdańskiej w czasach Augusta III, pełnił tę funkcję również za panowania następnego króla, Stanisława Augusta Poniatowskiego. Na szelągach z roku 1760 nie umieszczano inicjałów Oeckermanna. Należą one do bardzo rzadkich. Szelągi z lat 1761 i 1763 posiadają już inicjały kierownika: „RE – OE”.

***

Pribus Carl Christoph – asystent Wermutha, autor stempli szelągów koronnych dla mennicy w Gruntalu (wg projektu drezdeńskiego) dla roczników 1751 i 1752

Szeląg koronny August III Sas, Gruntal 1751

Nakład rocznika 1751 – 7 200 000 egz. (J. Chałupski)

***

Raths Wilhelm – złotnik i kierownik mennicy gdańskiej w latach 1753-1754 oraz 1758-1759 (wspólnie z Janem Siebertem)

Szeląg miejski August III Sas, Gdańsk 1754 („W-R”)

Szelągi bite za czasów Wilhelma Rathsa w latach 1753, 1754 były to monety bilonowe, bite ze srebra próby ½ łuta (M. Gumowski). To chyba rekordowo niska zawartość srebra w oficjalnej monecie bilonowej.

***

Renner Johann Friedrich – mincmistrz mennicy w Gruntalu

Szeląg koronny August III Sas, Gruntal 1752

Nakład rocznika 1752 – 7 200 000 egz. (J. Chałupski)

***

Schröder Justus Karol – kierownik mennicy elbląskiej w latach 1761-1763 i mitawskiej w latach 1763-1764

Szeląg miejski August III, Elbląg 1763 („IC-S”)

W czasie gdy kierownikiem mennicy elbląskiej był Justus Karol Schröder emitowano odmiany zarówno z inicjałami kierownika, jak i bez nich

***

Schwerdtner Konrad Henryk – kierownik mennicy elbląskiej w latach 1760-1761

Szeląg miejski August III, Elbląg 1761 (odbitka w czystym srebrze, „C-H-S”)

W czasach Augusta III upowszechnił się zwyczaj wybijania dla celów kolekcjonerskich szelągów w czystym srebrze czy złocie. Bito je stemplami monet obiegowych. Był to zwyczaj źle widziany na dworze królewskim, dlatego też nie upowszechnił się na większa skalę, a obiegowe monety bite w czystym kruszcu są dość rzadkie.

***

Sedlnicki Karol (herbu Odrowąż) – podskarbi wielki koronny (1745-1761), nakazał zakończenie emisji miedzianych monet dla Polski

Herb Odrowąż, zdjęcie: Wikipedia

***

Seliusz Henryk Wilhelm – kierownik mennicy elbląskiej w roku 1761

Szeląg miejski August III, Elbląg 1761 („H-WS”)

W roku 1761 wybijano szelągi z inicjałami kierownika mennicy „H-WS”, a także bez inicjałów

***

Siebert Jan – złotnik gdański i kierownik mennicy gdańskiej w latach 1753 i 1758-1759 (wspólnie z Wilhelmem Rathsem)

Szelągi Augusta III z inicjałami „I – S” Jana Sieberta wybito tylko w roku 1753. Należą one do monet wielkiej rzadkości, znanych w kilku egzemplarzach. Jeden z nich znajduje się w Muzeum Czapskich. Powyżej – skan katalogu kolekcji Czapskiego, poz. 7843, rzadkość R8

***

von Stein Francisco Theodor Freiherr – zarządca mennicy gubińskiej w latach 1751-1753.

Szeląg koronny August III Sas, Gubin 1751 („S”)

Szelągi z pierwszego roku pracy mennicy gubińskiej charakteryzowały się fatalną pod względem technologicznym jakością wykonania. Często były to monety nieczytelne, wytłoczone niecentrycznie, na nierównych krążkach (tak jak widoczna powyżej). Na szelągach z roku 1751 umieszczano literę „S” – inicjał von Steina. Nakład pierwszego rocznika szelągów z mennicy gubińskiej wynosił 3 100 000 egz. (J. Chałupski).

***

Stieler Johann Friedrich – rytownik mennicy gubińskiej, autor stempli szelągów koronnych dla mennicy w Gubinie

Szelągi koronne Augusta III Sasa, Gubin 1753 (z literą „B” oraz bez litery)

Szelągi bite z mennicy gubińskiej pochodzące z lat 1752 i 1753 charakteryzują się tajemniczymi literami (różnymi) umieszczonymi na rewersie pod tarczami herbowymi. Są to prawdopodobnie oznaczenia poszczególnych stanowisk pracy (brygad, linii produkcyjnych) odpowiadających za daną partię monet. Często kolekcjonerzy identyfikując swoje monety dokonują pewnego uproszczenia: szelągi z literami na rewersie pod tarczą – Gubin, szelągi bez liter – Gruntal. W takim uproszczeniu kryje się pułapka. W roku 1753 wybito w Gubinie – zapewne omyłkowo – szeląga bez litery pod herbami. Lepszą metodą na rozróżnianie mennic jest więc porównanie rysunku portretów i tarcz herbowych, ewidentnie odmiennych dla obydwu mennic.

***

Stüber Fryderyk Ludwik (w literaturze występuje także pisownia: Stuber, Stieber, Sturber) – kierownik mennicy elbląskiej w roku 1763

Szeląg miejski August III, Elbląg 1763 („FL-S”)

Fryderyk Ludwik Stüber to ostatni kierownik mennicy. Śmierć Augusta III w roku 1763 zakończyła działalność mennicy elbląskiej.

***

Wermuth Christian Sigismund – autor (wspólnie z Höcknerem) projektu stempli szelągów koronnych dla mennicy drezdeńskiej bitych w latach 1749-1750, a następnie ich wykonawca

Szeląg koronny August III Sas, Drezno 1750

Do niedawna panowało przekonanie, że szelągi z roku 1750 to produkt mennicy gruntalskiej. Jednakże chronologia uruchamiania mennicy w Gruntalu nie pozostawia wątpliwości. W roku 1750 nie byłaby ona w stanie wypuścić niewielkiej nawet partii szelągów. Rocznik 1750 jest to więc produkt mennicy drezdeńskiej. W sposób logiczny i przejrzysty wyłożył to J. Chałupski (BN 2017/1). Nakład rocznika 1750 wyniósł 750 000 szt. (J. Chałupski). 

***

Na koniec małe zestawienie (fragmenty książki H. Kahnta: Die Münzen Friedrich Augusts II. von Sachsen/Polen 1733-1763):

***

Literatura:

J. Chałupski: Miedziane monety koronne króla Augusta III, „Biuletyn Numizmatyczny” 2017, nr 1-2

J. Dutkowski, A. Suchanek: Corpus Nummorum Civitatis Elbingensis, Gdańsk 2003

J. Dutkowski, A. Suchanek: Corpus Nummorum Gedanensis, Gdańsk 2000

M. Gumowski: Dzieje mennicy toruńskiej, Toruń 1961

M. Gumowski: Gubin i jego mennice, Toruń 1952

M. Gumowski: Mennica gdańska, Gdańsk 1990

E. Hutten-Czapski: Catalogue de la collection des médailles et monnaies polonaises, vol. IV, Graz (reed.)

https://zbierajmymonety.blogspot.com/2016/12/gdzie-bito-szelagi-koronne-augusta-iii.html