W muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego bywam dość często. Bardzo lubię gdy przechodząc koło jakiejś gabloty i podziwiając znajdujące się tam monety stwierdzam, że mam taką samą monetę jak w gablocie, a nawet lepszą. Dzisiejszy wpis jest o takim właśnie denarze.

***

Denary pojawiły się w Rzymie pod koniec III stulecia p.n.e. (ok. roku 211 p.n.e.). Przetrwały kilkaset lat – do III wieku po Chrystusie. W okresie republiki ważyły ponad 3 g i były bite ze srebra wysokiej próby. Początkowo na awersie denarów umieszczano liczbę X, co miało oznaczać, że moneta jest równa wartości 10 brązowych asów. Z kolei as był równy wartości 4 kwadransów.

W drugiej połowie II stulecia przed Chrystusem zwiększono wartość denara do 16 asów, co miało odzwierciedlenie na awersie: zamiast liczby X zaczęto umieszczać tam liczbę XVI.

Również ze srebra wysokiej próby bite były kwinary, które miały wartość połowy denara. Przez kilkadziesiąt lat do ok. 170 r. p.n.e. bito wiktoriaty. Również one posiadały wartość połowy denara, ale w porównaniu z kwinarami posiadały znacznie niższą próbę srebra (ok. 70%). Nazwa wiktoriatów wywodziła się od wizerunku bogini Wiktorii ukazanego na rewersie monety.

Najmniejszą srebrną monetą w okresie republiki rzymskiej był sesterc. Jego wartość to ćwierć denara.

***

Na przełomie III i II wieku p.n.e. na rzymskich monetach zaczęły się pojawiać informacje na temat jednego z trzech urzędników odpowiedzialnych za emisję monet. Ci trzej urzędnicy to tzw. tresviri monetales, czyli trzyosobowe kolegium monetarne. Początkowo na monetach umieszczano jedynie skrót nazwiska rodowego urzędnika. Potem pojawiły się wszystkie trzy człony nazwiska. Na koniec zaś triumwirowie menniczy próbowali wcisnąć jak najwięcej informacji o sobie i swoim rodzie. Doskonałym sposobem na podkreślenie znaczenia rodu było ukazanie na monecie przodka odgrywającego jakąś znaczącą rolę w znanym powszechnie wydarzeniu historycznym.

Z takim wyobrażeniem mamy do czynienia na monecie prezentowanej poniżej. Została ona wybita w roku 103 p.n.e. pod kierownictwem Kwintusa Minucjusza Thermusa. Na rewersie została ukazana scena walki. Rzymski wojownik (z lewej strony) z owalną tarczą i mieczem atakuje nieprzyjaciela (z prawej strony) z okrągłą tarczą i mieczem. Jednocześnie osłania on tarczą klęczącego na ziemi rannego kolegę. Jest to nawiązanie do autentycznego wydarzenia, w którym pozytywnym bohaterem był przodek triumwira monetarnego. Poniżej zaś zapisane zostało imię urzędnika.

Denar Republika Rzymska 103 p.n.e.

Av.: Głowa Marsa w hełmie z pióropuszem w lewo.
Rv.: Scena walki. Poniżej imię triumwira zapisane częściowo w ligaturze: Q(intvs) THERM(vs) M(arci) F(ilivs) – Kwintus Thermus, syn Marka.
Moneta srebrna; średnica ok. 19-20 mm; waga 3,86 g
Sear 197