Mennica olkuska pracowała w okresie szczytu naszej potęgi państwowej – za panowania Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy. Dzisiejszy wpis dotyczy okresu, w którym panował pierwszy z nich. Za jakiś czas pojawi się druga część mówiąca o herbach i znakach menniczych z czasów Zygmunta III.

Za Stefana Batorego mennica w Olkuszu biła szelągi przez osiem lat (1579-1586). Były to pierwsze szelągi koronne emitowane w Polsce. Wcześniejsze, z czasów Jagiellonów, miały charakter monety miejskiej (np. gdańskiej) lub prowincjonalnej (np. pruskiej). W ciągu tego krótkiego okresu pojawiło się wielkie bogactwo odmian, na których występowały liczne i zmieniające się herby oraz znaki mennicze.

Znaki królewskie i państwowe

Ze względu na niewielkie rozmiary monety, na szelągach nie umieszczano królewskiego portretu. Zamiast tego na awersie początkowo widniał herb Batorych – Smocze Zęby, a następnie Orzeł Biały z herbem Batorych na piersi. Jeszcze w tym samym roku 1579 pojawiła się trzecia wersja awersu – tym razem z orłem, na którego piersi został umieszczony królewski monogram – litera „S”. Korona królewska występowała zarówno na awersie, jak i rewersie, zarówno jako dodatek do monogramu królewskiego lub herbu Batorych, jak i samodzielnie na rewersie. Na rewersie występowały również obok siebie herby Polski (Orzeł Biały) i Litwy (Pogoń).

Smocze Zęby

Orzeł Biały

Monogram królewski „S”

Korona królewska

Pogoń

Herby i inicjały podskarbich

W czasie panowania Stefana Batorego godność podskarbiego koronnego piastowali: Hieronim Bużeński herbu Poraj, Jakub Rokossowski herbu Glaubicz oraz Jan Dulski herbu Przegonia. Na szelągach widnieją herby dwóch ostatnich z wymienionej trójki oraz inicjały „ID” ostatniego – Jana Dulskiego.

Glaubicz

Przegonia

„ID”

Inne znaki mennicze

W roku 1580 na szelągach występował herb Jastrzębiec Piotra Zborowskiego. Był on zarządcą mennicy olkuskiej. W roku 1585 umieszczano z kolei inicjały „NH” oraz „GH”. Należały one do Mikołaja Hewela de Colpino („NH”), zarządcy mennicy w Olkuszu oraz Jerzego Hose („GH”) – mincerza olkuskiego. O Jerzym (Georgu) Hose wspominają w swoich katalogach: J. Kurpiewski, T. Iger oraz autor ciekawego opracowania dotyczącego herbów i znaków menniczych występujących na trojakach – D. Ejzenhart. Wymienieni wyżej uczeni opierają się, jak sądzę, na monumentalnym IX tomie „Katalogu…” E. Kopickiego (część 4, s. 260). Z kolei autor najbardziej jak dotąd gruntownej pracy na temat mennicy olkuskiej Janusz Reyman identyfikuje inicjały „GH” jako należące do „nie znanego dziś wyższego funkcjonariusza mennicy olkuskiej”. W ostatnim roku panowania Stefana Batorego pojawiały się już tylko inicjały „NH”.

Jastrzębiec

„NH”

„GH”

Poniżej jedna z odmian (z ostatniego roku życia Stefana Batorego) w całej okazałości:

Szeląg koronny Stefan Batory, Olkusz 1586

A: Monogram króla „S”, powyżej korona, po bokach inicjały Jana Dulskiego, podskarbiego wielkiego koronnego w latach 1581-1590. Napis w otoku: STEPHA D G REX POL M D L (Stefan z Bożej łaski król Polski wielki książę Litwy). U dołu Przegonia – herb Jana Dulskiego.

R: Herby Polski i Litwy. Nad nimi korona. Po bokach korony litery „NH” – inicjały Mikołaja Hewela de Colpino, zarządcy mennicy olkuskiej w latach 1583-1592. Napis w otoku: SOLIDVS REG POLON 1586 (szeląg Królestwa Polskiego 1586). Na dole w otoku Trzy Zęby Wilcze – herb Stefana Batorego.

Moneta srebrna; średnica ok. 19 mm; waga 0,86 g; mennica Olkusz; Kop. 483, R; Rey. 421