Reformy monetarne w Średniowieczu. Grosze praskie

Dziś kolejna, czwarta już część artykułu z książki „Varia numizmatyczne”. Poprzednie odcinki:

***

Czechy to jeden z najbogatszych w szlachetne kruszce obszarów Europy. W XIII stuleciu srebro wydobywano tam w kilkunastu punktach, z których najważniejsza była Igława. Bogate złoża odkryto tam w pierwszej połowie XIII wieku. Przełomowe znaczenie miało tu jednak odkrycie kilkadziesiąt lat później niezwykle zasobnych, a co ważniejsze łatwo dostępnych złóż srebra w Kutnej Horze, sto kilkadziesiąt kilometrów od Pragi. Nie dość dokładnie uregulowane prawo górnicze oraz popyt na srebro w Europie powodowały iż czeskie srebro coraz bardziej zaczęło wyciekać z Czech. Król Czech Wacław II postanowił przekierować strumień zysków płynących z wydobycia srebra tak, aby w znacznie większym stopniu zasilał on skarbiec królewski. Była to jedna z istotnych przesłanek wielkiej reformy, którą wprowadził w latach 1299-1300.

Pierwszym krokiem Wacława II było skodyfikowanie prawa górniczego. Nowe prawo narzucało ścisły monopol królewski nie tylko na wydobycie srebra, ale również na dalszy jego obrót oraz wywóz za granicę.

Kolejny krok to wybór specjalistów, którzy przeprowadziliby właściwą reformę monetarną. Król zaprosił do współpracy trzech Florentyńczyków. Nazywali się oni Rinieri, Appardo oraz Cino. Pierwszy z nich został prawdopodobnie po kilku latach starostą krakowskim (Wacław II w latach 1300-1305 był – jak pamiętamy – również królem Polski.) Florentyńczycy rozpoczęli reformy od likwidacji 17 działających w Czechach mennic i skupieniu całej produkcji menniczej w jednym ośrodku – w Kutnej Horze. Wybór miejsca był dość oczywisty. W mennicy zlokalizowanej w miejscu wydobycia srebra odpadały koszty transportu. Personel zlikwidowanych mennic został zresztą zatrudniony w zakładach pomocniczych skupionych wokół nowej mennicy.

W roku 1300 rozpoczęto emisję groszy praskich – jednej z najpiękniejszych monet średniowiecznej Europy. Do ich produkcji wykorzystywano srebro próby 0,937 (w praktyce 0,930). Było to więc niemal „czyste srebro”. Z praskiej grzywny wynoszącej 218 gramów bito 56 takich groszy. Waga pojedynczej monety osiągała więc 3,89 grama. Z kolei 56 groszy stanowiło grzywnę królewską – jednostkę obrachunkową.

Jednocześnie z groszami Wacław rozpoczął emisję parwusów praskich. Były to jakby miniaturki groszy. 12 takich monet stanowiło równowartość grosza praskiego. W odróżnieniu od innych państw, gdzie reformy groszowe wprowadzano w oparciu o istniejący już system denarowy, w Czechach obydwa gatunki monet – drobna i gruba – były wprowadzone od nowa. Znajdujące się natomiast dotąd w obiegu brakteaty wyeliminowano.

Imponująca jest wielkość produkcji menniczej Wacława II. W ciągu roku przekuwano w Kutnej Horze ponad 50 ton srebra. Dawało to około 14 milionów groszy (liczonych częściowo w parwusach). Poziom ten utrzymał się przez całe XIV stulecie. Obniżył się on dopiero w XV wieku gdy złoża zaczęły się powoli wyczerpywać. Jednocześnie przez cały ten okres stopniowo pogarszała się jakość groszy praskich. Stawały się one coraz mniejsze i bito je ze srebra coraz gorszej próby. Za czasów Wacława IV na początku XV wieku ważyły one już poniżej 3 gramów, a ich próba spadła poniżej 0,800. Być może o pogarszaniu się jakości monet informował pewien szyfr menniczy w postaci kółek, listków i innych znaków menniczych umieszczanych na monecie przez mincerzy i przeznaczony dla osób wtajemniczonych. Dziś nie jesteśmy niestety w stanie odczytać tego szyfru.

Grosz praski Wacław II

Król Czech 1278-1305, Król Polski 1300-1305

A: W polu korona, wokół dwa otoki. W otoku wewnętrznym napis: WENCEZLAVS SECVNDVS (Wacław II). W otoku zewnętrznym: DEI GRATIA REX BOEMIE (z Bożej łaski król Czech).

R: Lew czeski w lewo. Otok: GROSSI PRAGENSES (grosze praskie).

Moneta srebrna; średnica ok. 28 mm; waga 3,75 g; mennica Kutna Hora

Pod względem artystycznym grosze praskie stanowiły przykład sztuki gotyckiej na najwyższym poziomie. Zostały zaprojektowane przez wybitnego artystę, być może pochodzącego z Italii. Awers monety nawiązuje do groszy turońskich. W polu monety umieszczona została korona – symbol Królestwa Czech. Otaczają ją dwa koncentryczne napisy otokowe oddzielone obwódkami. W otoku wewnętrznym znajduje się napis (mniejszymi literami): WENCEZLAVS SECVNDVS (Wacław II). W otoku zewnętrznym (większymi literami): DEI GRATIA REX BOEMIE (z Bożej łaski król Czech). Zarówno otok wewnętrzny jak i zewnętrzny są zwieńczone krzyżami. Na rewersie został umieszczony heraldyczny Lew czeski kroczący w prawo (od strony osoby patrzącej na monetę – w lewo). Ogon Lwa rozdwaja się i krzyżuje tworząc jakby niedomkniętą liczbę osiem. Korona na głowie Lwa powtarza w mniejszej skali rysunek korony z awersu. W pojedynczym otoku napis głosi: GROSSI PRAGENSES, co należałoby przetłumaczyć jako „grosze (w liczbie mnogiej) praskie”. Określenie to odnosi się do systemu wagowego, na bazie którego bito grosze praskie, a mianowicie do grzywny praskiej.

Jakkolwiek Czechy posiadały bogate złoża nie tylko srebra, ale również złota, moneta złota nie stała się elementem czeskiego systemu monetarnego. Jej emisję rozpoczął co prawda Jan Luksemburski, wzorując się oczywiście na florenie. Monety złote i srebrne funkcjonowały jakby równolegle. Popyt rynku wewnętrznego zaspokajały grosze i parwusy, floreny były natomiast przeznaczone na rynek zewnętrzny – na zachód i południe Europy. Nie oznacza to oczywiście iż grosze praskie przeznaczone były tylko na rynek wewnętrzny. Wprost przeciwnie.

Bite w Kutnej Horze grosze w krótkim czasie opanowały Europę Środkową i Wschodnią. Na Wschodzie docierały aż pod Moskwę, na Zachodzie rozprzestrzeniły się na dużym obszarze Niemiec, trafiały do krajów skandynawskich, do Austrii, w mniejszych nieco ilościach występowały w Niderlandach, Szwajcarii, Italii, a nawet na Bliskim Wschodzie. Po pewnym czasie pojawiły się naśladownictwa groszy praskich. Władcy poszczególnych państw znajdujących się pod ich wpływem podjęli próby reform swoich systemów monetarnych na wzór czeski.

***

Cały artykuł „Reformy monetarne w Średniowieczu” znajduje się w książce „Varia numizmatyczne”:

http://numizmatyka-lublin.pl/1723,pl_dariusz-marzeta-varia-numizmatyczne-lublin-2016.html

Blog Numizmatyczny

Reformy monetarne w Średniowieczu. Grosze praskie

Dodaj komentarz Anuluj pisanie odpowiedzi