Przyjrzyjmy się widocznej poniżej monecie Bogusława X, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli dynastii Gryfitów, któremu pod koniec XV wieku udało się zjednoczyć Pomorze Zachodnie. Wspomniana moneta to szeląg księstwa szczecińskiego z roku 1504, z pięknymi herbami i dziwną czwórką w dacie.

Księstwo szczecińskie, szeląg Bogusław X, Szczecin 1504 (Bogusław X, książę zjednoczonego Księstwa Pomorskiego w latach 1478-1523)

Av.: Herb księstwa pomorskiego. Napis w otoku: BVGSLAVS DVX STETTINSIS. Rv.: Herb księstwa rugijskiego. Napis w otoku: MONE NOVA STETIN 1504. Moneta srebrna; średnica 20 mm; waga 1,39 g; mennica Szczecin; Kop. 4179, R

***

Najpierw zwróćmy uwagę na przekaz propagandowy monety. Na awersie widnieje Gryf. Jest to jednoznaczny symbol zarówno księstwa pomorskiego, jak i dynastii Gryfitów. W napisie otokowym umieszczono zaś imię księcia Bogusława X. Wymienione elementy związane są z symboliką zjednoczonego państwa.

Mniej oczywisty jest rewers. Na długim krzyżu umieszczono tam tarczę z herbem Rugii. Prezentuje się on następująco: w górnym złotym polu ukoronowany połulew czarny, w dolnym błękitnym polu pięć czerwonych kamieni w formie stopni. Dlaczego na rewersie monety umieszczono akurat Rugii, a nie innego spośród księstw wchodzących w skład zjednoczonego księstwa pomorskiego? Odpowiedź jest prosta. Rugia została przyłączona do państwa Bogusława X jako ostatnia. Książę umieszczając tarczę rugijską na szelągu, chciał podkreślić swoje prawa do tego księstwa.

Mimo iż podstawowe wyobrażenie na awersie stanowi herb księstwa pomorskiego (w srebrnym polu czerwony gryf w prawo), szeląg ten nie jest monetą księstwa pomorskiego, lecz szczecińskiego – najważniejszego spośród księstw wschodzących w skład państwa Bogusława X. Świadczą o tym napisy otokowe na awersie i rewersie: BVGSLAVS DVX STETTINSIS (Bogusław książę szczeciński) oraz MONE NOVA STETIN  (moneta nowa szczecińska).

***

Na prezentowanym szelągu na uwagę zasługuje jeszcze jeden element – zapis daty 1504, a właściwie „czwórki” w dacie. Wygląda ona jak jakaś dziwna „kokardka”. Nie jest to jednak żadna stylizacja. Na przełomie XV i XVI wieku taki był właśnie zapis „czwórki”.

Temat ten był już poruszany na blogu w kontekście grosza głogowskiego Zygmunta Jagiellończyka (późniejszego Zygmunta Starego):

http://blognumizmatyczny.pl/2018/01/19/mennica-glogowska-zygmunta-jagiellonczyka-grosz-1504/

***

Na koniec zastanówmy się jeszcze nad siłą nabywczą szeląga szczecińskiego z roku 1504. Była to srebrna moneta ważąca ok. 1,32 g, bita ze srebra próby 405,53/1000 (ok. VI ½ łutów). Zawierała więc 0,536 g czystego srebra.

Prof. Żabiński prowadząc badania nad siłą nabywczą poszczególnych jednostek monetarnych w Polsce i w Europie nie pominął oczywiście mennictwa pomorskiego. Wg niego szeląg szczeciński 1504 miał na początku XVI stulecia siłę nabywczą równą dwu trofom. Jeśli wielkość tę pomnożymy przez wartość trofy dla dnia dzisiejszego, czyli ok. 11 zł, wyjdzie nam, że szeląg księstwa szczecińskiego bity w roku 1504, licząc w dzisiejszym pieniądzu wart był ok. 22 złotych.

Więcej na temat trofy można przeczytać tu:

http://blognumizmatyczny.pl/2016/03/14/trofa-miernik-wartosci-pieniadza/

***

Literatura:

O różnych aspektach heraldycznych związanych z powyższym tekstem można poczytać w IX tomie „Katalogu podstawowych typów monet i banknotów Polski oraz ziem historycznie z Polską związanych” E. Kopickiego (cz. 2).

Chcąc sprawdzić specyfikę zapisu „czwórki” w XVI stuleciu można zajrzeć również do IX tomu katalogu E. Kopickiego (cz. 4, s. 230).

O książętach pomorskich traktuje książka Z. Borasa: „Książęta Pomorza Zachodniego”, Poznań 1996.

Na temat historii monetarnej Pomorza Zachodniego polecam książkę J. Pinińskiego: „Dzieje pieniądza zachodniopomorskiego”, Szczecin 1976.

W zakresie analizy siły nabywczej pieniądza w różnych epokach oraz trofy podstawowa jest praca Z. Żabińskiego: „Systemy pieniężne na ziemiach polskich”, Kraków-Wrocław 1981

Na temat mennictwa zachodniopomorskiego można też przeczytać tu:

http://blognumizmatyczny.pl/2018/11/09/mennictwo-zachodniopomorskie-za-czasow-gryfitow/