Dzięki uprzejmości Norberta Grendel, który przy okazji swojej kwerendy w Muzeum Narodowym w Warszawie zrobił dla mnie sporo zdjęć szelągów Zygmunta Wazy, miłośnicy tego nominału będą mogli podziwiać monety, których nie widzi się na co dzień na aukcjach numizmatycznych. Z potężnego pakietu zdjęć kilkudziesięciu szelągów wybrałem dziewięć, moim zdaniem najbardziej interesujących (plus jednego, którego zdjęcie było dwanaście lat temu opublikowane w Warszawskim Pamiętniku Numizmatycznym). Wybór nie był łatwy. Wiele znakomitych monet nie zakwalifikowało się do „top 10”.

Przy okazji dzisiejszego wpisu składam serdeczne podziękowania Norbertowi oraz pracownikom Gabinetu Monet i Medali Muzeum Narodowego w Warszawie z kuratorem Andrzejem Romanowskim na czele.

10. Szeląg koronny Zygmunt Waza, Olkusz 1594

Jest to jeden z moich ulubionych typów szelągów Zygmunta III. Na niewielkiej powierzchni monety (nie przekraczającej 19 mm) rytownikowi udało się zmieścić osiem informacji zawartych w rysunkach inicjałów, herbów i znaków menniczych: monogram króla, herb Snopek, znak menniczy „słońce” (na awersie), herby Lewart, Orzeł Biały i Pogoń, znaki mennicze topór i dzbanek (na rewersie). Monety tego typu były tłoczone na prasie walcowej przez oddzielny zespół mincerzy (w tym samym czasie w mennicy olkuskiej bito również monety tradycyjną metodą młotową).

9. Szeląg koronny Zygmunt Waza, Wschowa 1595

Gdyby ktoś kiedyś pisał książkę o szelągach Zygmunta Wazy w zbiorach MNW, na okładkę doskonale nadawałaby się moneta widoczna powyżej – szeląg koronny z mennicy wschowskiej 1595. Jest to najbardziej poszukiwany, pierwszy rocznik wschowskich emisji szelężnych. Moneta jest przecudnej urody, z połyskiem menniczym na całej powierzchni. I na dodatek posiada znakomitą proweniencję – kiedyś cieszył się nią hrabia Sobański.

8. Szeląg koronny Zygmunt Waza, Poznań 1595

Miejsce ósme przypadło przecudnej urody szelągowi poznańskiemu z odciśniętym na rewersie herbem Pilawa, świadczącym o tym, że moneta należała kiedyś do słynnego zbioru hrabiego Andrzeja Potockiego.

7. Szeląg koronny Zygmunt Waza, Bydgoszcz 1601

Na miejscu siódmym umieściłem bardzo rzadkiego szeląga z mennicy bydgoskiej z inicjałami miasta umieszczonymi w polu monety u góry, nad datą. Moneta jest nie tylko rzadka ale również piękna.

6. Szeląg koronny Zygmunt Waza, Poznań 1595

Czy ktoś z Państwa widział kiedyś szeląga poznańskiego 1595 z takim dziwnym monogramem jak na powyższym zdjęciu?

4 i 5. Szelągi koronne Zygmunt Waza, Bydgoszcz 1595

 

Mała zagadka: ile razy w ciągu ostatnich trzydziestu kilku lat na aukcjach numizmatycznych pojawiał się szeląg bydgoski z roku 1595?

…Krótka chwila na refleksję i odpowiedź 😉 …

Otóż tylko raz, w roku 2000 na aukcji WCN. Poniżej dwa piękne i bardzo rzadkie szelągi bydgoskie 1595 pochodzące z kolekcji Andrzeja Potockiego. Zdaje się, że zdjęcie tej drugiej odmiany jest publikowane po raz pierwszy. Do tej pory była ona znana jedynie z rysunków w katalogach.

3. Szeląg koronny Zygmunt Waza, Wschowa 1597

Muzeum Narodowe w Warszawie, skan z Warszawskiego Pamiętnika Numizmatycznego 2012, nr 1

Wyjątkowa moneta ze wspaniałą historią. Pisałem o niej przy okazji krótkiego tekstu o hrabim Kazimierzu Sobańskim[i]:

„Na aukcji braci Egger W. Wittyg wylicytował (…) dla hrabiego (…) bardzo rzadkiego szeląga. Nie ma o tym mowy w cytowanym liście. O zakupie możemy jednak wydedukować z innych przesłanek. K. Sobański posiadał katalog aukcyjny omawianej aukcji (obecnie znajduje się on w zbiorach MNW). Monety które chciał nabyć – zaznaczał. Zakreślił tam m.in. bardzo rzadkiego szeląga koronnego z mennicy wschowskiej z roku 1597. Moneta ta również – podobnie jak katalog – znajduje się w zbiorach MNW.

fragment katalogu aukcyjnego wiedeńskiej aukcji braci Egger 1896, skan z Warszawskiego Pamiętnika Numizmatycznego 2012, nr 1

Szeląg ten należy do wielkich rzadkości numizmatycznych. Nie posiadał go w swoich zbiorach E. Hutten-Czapski. Nie został on również uwzględniony w najnowszym katalogu monet wschowskich autorstwa R. Kozłowskiego („Mennictwo wschowskie”, Warszawa 2018). Nie wiem na jakiej podstawie E. Kopicki umieścił tę monetę w swoim katalogu („Monety Zygmunta III Wazy”, Szczecin 2008) pod poz. 99 z rzadkością zaledwie R3.

Awers omawianego szeląga jest typowy zarówno dla rocznika 1596, jak i 1597. W polu monety pod herbami Polski i Litwy widnieje Lewart z inicjałami podskarbiego Jana Firleja po bokach. U góry w otoku został umieszczony Snopek Wazów, a w napisie otokowym imię monarchy i jego tytulatura. Jednym słowem nic szczególnego. Wyjątkowy jest natomiast rewers monety. Schemat ikonograficzny jest tu bowiem charakterystyczny dla rocznika 1596. W polu monety widnieje jedynie monogram Zygmunta III „S” (bez herbu Róża Hermana Rüdigera i bez znaku mincerskiego „jagódki” Jana Dittmara). Róża Rüdigera została umieszczona u dołu, w napisie otokowym”.

 2. Szeląg koronny Zygmunt Waza, Bydgoszcz 1594

Praca w mennicy bydgoskiej ruszyła pod koniec 1594. 29 listopada złożyli uroczyste przysięgi najważniejsi pracownicy: kierownik Walentyn Jahns oraz probierz Henryk Hornbock. W ciągu ostatnich tygodni tego roku wyemitowano kilka odmian szelągów i trojaków. W najważniejszych publikacjach opisujących szelągi bydgoskie (katalogi E. Kopickiego oraz Cz. Kamińskiego i J. Kurpiewskiego[ii]) zagadnienie emisji szelężnych w roku 1594 potraktowane jest jednakowo. Autorzy uznali, że wybito wówczas dwie odmiany, które różnią się od siebie występowaniem bądź brakiem inicjałów V – I po bokach skrzyżowanych haków (znak mincerski Walentyna Jahnsa).

Skan z katalogu Cz. Kamińskiego i J. Kurpiewskiego

Zwróćmy uwagę, że na rysunkach monet w katalogu Cz. Kamińskiego i J. Kurpiewskiego (a także E. Kopickiego) nie występuje obwódka wewnętrzna na awersie. Jedynym autorem, który odnotował w swojej publikacji odmianę z obwódką był M. Gumowski[iii]. Egzemplarz z Muzeum Narodowego w Warszawie to jak widzimy arcyrzadka odmiana z obwódką (różniąca się od dwóch pozostałych również nieco innymi napisami otokowymi).

Na temat bydgoskich emisji szelężnych roku 1594 na blogu pojawi się niebawem oddzielny wpis. Tu wspomnijmy jedynie o wielkiej rzadkości tej odmiany, o której świadczy m.in. fakt iż nie posiada jej w swoich zasobach MNK.

 1. Szeląg koronny Zygmunt Waza, Lublin 1595

Nie miałem żadnych wątpliwości, jakiego szeląga umieścić na pierwszym miejscu tej listy. Szeląg lubelski 1595 z datą nad herbami to zdecydowanie „Over the Top” wśród szelągów Muzeum Narodowego w Warszawie. Jak dotąd opinii publicznej znane było tylko jedno zdjęcie przedstawiające ten typ (WMPS)[iv]. W przypadku monety widocznej powyżej mamy jednak do czynienia nie tylko z tym arcyrzadkim schematem ikonograficznym, ale również z poważnym błędem stempla. W napisach otokowych imię króla zostało umieszczone dwa razy (na awersie i rewersie), zabrakło natomiast nazwy nominału SOLIDVS. Jest jeszcze jeden detal odróżniający szeląga z MNW od monety z WMPS. Widoczny wyżej szeląg na końcu napisu otokowego na rewersie posiada hak menniczy. Przy tym wszystkim moneta jest całkiem przyzwoicie zachowana. Porównajmy jej zdjęcie ze zdjęciem szeląga z WMPS (bez błędu i bez haka).

__________________________________________

[i] http://blognumizmatyczny.pl/2020/09/24/konserwa-nie-jest-taka-jak-katalog-glosi/

[ii] E. Kopicki: Monety Zygmunta III Wazy, Szczecin 2007, s. 36; Cz. Kamiński, J. Kurpiewski: Katalog monet polskich 1587-1632, Warszawa 1990, s. 31

[iii] M. Gumowski: Mennica bydgoska, Toruń 1955, s. 29

[iv] http://blognumizmatyczny.pl/2019/08/20/wirtualne-muzeum-polskiego-szelaga-wmps-zygmunt-waza-lublin-czesc-1/