W poprzednią niedzielą na Allegro, za pośrednictwem Gabinetu Numizmatycznego K. Jerzykowskiego został wylicytowany niewielki (liczący 32 monety), ale bardzo ciekawy zbiorek trojaków lubelskich. Właściciel omawianych trojaków pozostaje oczywiście anonimowy. Nazwa nieistniejącej już kolekcji – „10. 10. 2021” – odnosi się więc do daty zakończenia licytacji na Allegro.
Zanim przedstawię opisy monet i komentarze do niektórych z nich, mam dwie uwagi natury ogólnej. Zdarza się, że dostaję maile z pytaniami o najlepszy sposób katalogowania zbiorów. Najłatwiej jest oczywiście umieścić obok zdjęcia monety odpowiedni numer znanego katalogu, w przypadku trojaków – Igera, w przypadku półtoraków – Góreckiego, dla miedzi Augusta III Sasa – Chałupskiego, jak ktoś zbiera monety Zygmunta Wazy – Kopickiego (2007), dla zbiorów bardziej ogólnych – Kopickiego (1995). Zaawansowani kolekcjonerzy nie zadowalają się jednak odniesieniem do cudzego katalogu, lecz tworzą własny. I tu dochodzimy do sedna sprawy. Jakie kryteria brać pod uwagę wyodrębniając i opisując poszczególne odmiany. Nie ma jedynej, prawidłowej odpowiedzi na to pytanie. Wszystko zależy od charakteru kolekcji i od upodobań kolekcjonera. Poniżej został przedstawiony jeden ze sposobów skatalogowania zbioru zamkniętego. Miejmy jednak świadomość, że nie jest to sposób jedyny.
Teraz druga uwaga. Mam nieodparte wrażenie, że kolekcja „10. 10. 2021” stanowiła część znacznie bardziej zaawansowanego zbioru., który po reorganizacji został nieco zredukowany. Niewykluczone, że na Allegro trafiły dublety, niektóre warianty oraz monety w słabszych stanach, tworząc hipotetyczny zbiór „10. 10. 2021”. Na jakiej podstawie doszedłem do takiego wniosku? Otóż w zbiorze „10. 10. 2021” poszczególne okresy historii mennicy lubelskiej są reprezentowane bardzo nierównomiernie. Przykładowo, początkowy, dość krótki okres roku 1595, kiedy na trojakach umieszczano portret typu 1 jest reprezentowany przez 7 monet. Z kolei bogaty w odmiany rocznik 1600 reprezentuje zaledwie jedna moneta, zaś rocznika 1599 nie ma tu w ogóle. Inny przykład. W kolekcji „10. 10. 2021” możemy podziwiać bardzo rzadką odmianę z roku 1598 z portretem typu 40. Nie ma tu natomiast bardzo popularnej odmiany z tym typem popiersia z roku 1599. Sprawia to dość dziwne wrażenie.
Na koniec ciekawostka. Kolekcja „10. 10. 2021” została sprzedana za kwotę 21 538 zł. Kurs złota wynosił wówczas, podobnie jak dziś ok. 7000 za uncję. Jak łatwo policzyć, kwota uzyskana za kolekcję trojaków lubelskich odpowiada trzem uncjom złota. Czy to dużo, czy mało, pozostawiam ocenie Czytelników.
***
Przejdźmy teraz do samych monet. Pokazuję i objaśniam (jak mawiał dowódca naszego plutonu, uczący nas budowy i obsługi AK-47):
1, w1
Typ: 1595.1; portret: 1
Av.: SIG 3 D G REX POL M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TRIP REG/ POLONIAE/ Lewart, po bokach I-F, topór, po bokach u dołu 9-5, lew przebity hakiem
(W katalogu T. Igera rzadkość odmian z „toporem” Kacpra Rytkiera i datą po bokach „topora” została oszacowana na R5. Jest to rzadkość zdecydowanie zawyżona. Odmiana należy do stosunkowo popularnych. Co roku kilkakrotnie pojawia się na aukcjach numizmatycznych. Uwaga ta nie dotyczy wariantu SIG III).
***
1, w2
Inny wariant: odmienny rysunek topora
***
2
Typ: 1595.1; portret: 1
Av.: SIG III D G REX POL M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TRIP REG/ POLONIAE/ Lewart, po bokach I-F, topór, po bokach u dołu 9-5, lew przebity hakiem
(Jak wspomniano wyżej, spośród pierwszej fali monet, które opuściły mennicę lubelską i charakteryzowały się znakiem „topór”, najrzadsze są odmiany z datą po bokach herbu Snopek oraz te, na których imię króla zapisano cyfrą rzymską – SIG III).
***
3, w1
Typ: 1595.2; portret: 1
Av.: SIG 3 D G REX POL M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TRIP REG/ POLONIAE/ Lewart, po bokach I-F, lew przebity hakiem, rozstrzelone cyfry 9-5
(W tej odmianie wyróżnia się kilka wariantów napisowych).
***
3, w2
Inny wariant: brak ozdobnika (kropki) między Lewartem i lwem Daniela Koste, różnice interunkcyjne
***
4
Typ: 1595.2; portret: 1
Av.: SIG 3 D G REX POL M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TRIP REG/ POLONIE/ Lewart, po bokach I-F, lew przebity hakiem, rozstrzelone cyfry 9-5
(Rzadszy wariant napisowy – POLONIE).
***
5
Typ: 1595.2; portret: 1
Av.: SIG 3 D G REX P M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TRIP REG/ POLONIAE/ Lewart, po bokach I-F, lew przebity hakiem, rozstrzelone cyfry 9-5
(„REX P” to zdecydowanie najrzadszy wariant napisowy tej odmiany. Dotąd widziałem zaledwie jeden egzemplarz. Ten jest drugi).
***
6
Typ: 1595.2; portret: 4
Av.: SIG 3 D G REX POL M D L; Rv.: III/Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TRIP REG/ POLONIAE/ Lewart, po bokach u góry I-F, po bokach u dołu 9-5, lew przebity hakiem
***
7
Typ: 1595.2; portret: 5
Av.: SIG 3 D G REX POL M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TRIP REG/ POLONIAE/ Lewart, po bokach u góry I-F, po bokach u dołu 9-5, lew przebity hakiem
(Typ 5 to jeden z najbardziej udanych pod względem artystycznym portretów Zygmunta Wazy. Kunszt rytownika jest lepiej widoczny na bardzo dobrze zachowanych egzemplarzach).
***
8, w1
Typ: 1596.2; portret: 6
Av.: SIG 3 D G REX POL M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TRIP REG/ POLONIAE/ Lewart, po bokach u góry I-F, po bokach u dołu 9-6, lew przebity hakiem
***
8, w2
Inny wariant: drobne różnice interpunkcyjne
***
9
Typ: 1596.2; portret: 6
Av.: SIG 3 D G REX POL M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TRIP REG/ POLONIE/ Lewart, po bokach I-F, lew przebity hakiem, u dołu pomiędzy herbem Lewart a lwem 96
(Wszystkie odmiany rocznika 1596 z datą umieszczoną między herbem Lewart a lwem Daniela Koste należą do rzadkich albo bardzo rzadkich).
***
10
Typ: 1596.2; portret: 10
Av.: SIG 3 D G REX P M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TRIP REG/ POLONI/ Lewart, po bokach I-F, lew przebity hakiem, po bokach 9-6
(Istnieje dość rzadki wariant z odwróconą literą „F” przy herbie Lewart. Zastanawiałem się przez moment, czy przypadkiem nie mamy tu z nim do czynienia. Stwierdziłem jednak, że raczej nie. Litera „F” została nabita na stempel uszkodzoną puncą. Ciężko byłoby jednak udowodnić, że jest ona odwrócona).
***
11, w1
Typ: 1597.2; portret: 19
Av.: SIG 3 D G – REX P M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TR R POLO/ NI – 97/ Lewart (rozdziela trzeci wiersz), po bokach I-F
***
11, w2
Inny wariant: różnice interpunkcyjne
***
12
Typ: 1597.2; portret: 19
Av.: SIG 3 D G – REX PO M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TR R POLO/ NI – 97/ Lewart (rozdziela trzeci wiersz), po bokach I-F
(Rzadszy wariant napisowy ze skrótem „PO” na awersie).
***
12-d
dublet
(Awersy obydwu monet zostały wybite tym samym stemplem).
***
13
Typ: 1597.3; portret: 16
Av.: SIG 3 D G REX PO M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TR R POLO/ NI – 97/ Lewart (rozdziela trzeci wiersz), po bokach I-F, po prawej znak Hanusza Ecka
(Najsłabszy punkt programu. Nawet stosunkowo duża – choć nie najwyższa – rzadkość nie uzasadnia włączenia takiej monety do kolekcji. Wydaje się, że na awersie widnieje portret typu 16, choć stuprocentowej pewności nie ma. Teoretycznie jest jeszcze możliwy portret 19. Typ 18 wykluczyłem ze względu na rysunek korony).
***
14
Typ: 1597.3; portret: 16
Av.: SIG 3 D G REX PO M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, po bokach 9-7, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TR R POLO/ NI/ Lewart (na wysokości trzeciego wiersza i u dołu), po bokach I-F, po prawej znak Hanusza Ecka
(Rzadka odmiana, piękny egzemplarz. Nabywca powinien być bardzo zadowolony).
***
15
Typ: 1597.4; portret: 21
Av.: SIG 3 D G – REX P M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TR R PO 97/ Lewart, po bokach IF, znak Melchiora Reysnera bez tarczy
***
16
Typ: 1597.4; portret: 21
Av.: SIG 3 D G – REX P M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TR R PO 97/ Lewart, po bokach IF, znak Melchiora Reysnera w tarczy
(W przypadku odmiany z inicjałami MR w tarczach, rzadkość R4 – z katalogu Igera – jest z pewnością zawyżona).
***
17, w1
Typ: 1597.4; portret: 23
Av.: SIG 3 D G – REX P M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TR R PO 97/ Lewart, po bokach IF, znak Melchiora Reysnera
***
17, w2
Inny wariant: kropki po bokach nominału, kropki nad „MR”, interpunkcja
***
18
Typ: 1597.4; portret: 23
Av.: SIG 3 D – G REX P M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TR R PO 97/ Lewart, po bokach IF, znak Melchiora Reysnera
***
19, w1
Typ: 1597.4; portret: 24
Av.: SIG 3 D G – REX P M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TR R PO 97/ Lewart, po bokach IF, znak Melchiora Reysnera bez tarczy
***
19, w2
Inny wariant: kropka obok „MR”, interpunkcja
***
20
Typ: 1598.2; portret: 27
Av.: SIG III D G REX P M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TRIP REG/ POLONI/ I598
(W typie 1598 z pełną datą (bez „L”) odmiana z portretem 27 należy do bardziej popularnych).
***
21
Typ: 1598.3; portret: 37
Av.: SIG III D G – REX PO M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TRI REG/ POLONI/ 15 – 98, poniżej L
(Odmiana należy do bardziej popularnych).
***
22
Typ: 1598.4; portret: 38
Av.: SIG III D G – REX PO M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TRI REG/ POLONI/ L-Lewart-98
(Odmiana należy do bardziej popularnych).
***
23
Typ: 1598.4; portret: 40
Av.: SIG III D G – REX PO M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ TRI REG/ POLONI/ L-Lewart-98
(Bardzo rzadka odmiana z portretem typu 40 w roczniku 1598).
***
24
Typ: 1600.1; portret: 42
Av.: SIG 3 D G – REX PO M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ 3 RE PO.L/ Lewart, po bokach u góry I-F, po bokach u dołu 16-00
(Rzadszy wariant napisowy ze skrótem „PO” na awersie).
***
25
Typ: 1601.1; portret: 45
Av.: SIG III D – G REX P M D L; Rv.: III/ Orzeł Biały, Snopek, Pogoń/ GROS ARG/ III RE PO.L/ 16-I-Lewart-F-0I
Do monet sporadycznie pojawiających się na aukcjach należą trojaki lubelskie z roku 1601, z portretem typu 45, gdzie data jest zapisana w tej samej linii co inicjały „IF” podskarbiego. W grupie tej można wyróżnić trzy odmiany:
- D-G/POL (widoczna powyżej)
- D-G/PO.L
- DG/PO.L
***
Zdjęcia wykorzystane w dzisiejszym wpisie – oczywiście: Gabinet Numiamatyczny Krzysztof Jerzykowski