Link do poprzedniego odcinka cyklu:
W roku 1595 okazało się, że Walentyn Jahns nie jest w stanie udźwignąć ciężaru dzierżawy kilku mennic jednocześnie. Zwłaszcza, że wtedy właśnie wyszła na jaw sprawa nielegalnych emisji monet koronnych we Wschowie przed rokiem 1594. Jahns utracił dzierżawę wszystkich zakładów.
***
28 kwietnia 1595 roku Zygmunt III Waza powierzył mennice wielkopolskie – w tym mennicę koronną we Wschowie – Hermanowi Rüdigerowi[1].
Pamiątkowy medal z podobizną Hermana Rüdigera wykonany przez Rudolfa Lehmana w roku 1596[2]
Av.: Popiersie Rüdigera w prawo w szeroko fałdowanej kryzie. Nad portretem w otoku napis: HERMAN RVDIGER K M IN GR PO M HERR (Herman Rüdiger Königl. Majestät in Gross Polen Münzherr). Poniżej portretu, u dołu inicjały Rudolfa Lehmana – „RL”. Rv.: Scena chrztu Chrystusa w Jordanie. Napis w otoku: HIC EST FILIVS MEVS DILECTVS. U dołu w odcinku: 1596. Średnica – 36 mm; Gabinet Numizmatyczny w Dreźnie
Był to szlachcic pochodzący z Hersfeldu w Hesji. Wśród przedsiębiorców menniczych szlachectwo to raczej wyjątek. Herb, którym pieczętował się Rüdiger to Róża. Jego ojciec, Jan prowadził działalność w Rzeczypospolitej na początku lat dziewięćdziesiątych XVI stulecia. Za ojcem przybyli do Polski jego synowie – Herman i Wilhelm. Jan Rüdiger nawiązał w tym okresie bardzo poważne kontakty. Były one na tyle znaczące, że w roku 1592 jego syn Herman znalazł się na służbie króla Zygmunta III Wazy. Za usługi świadczone młodemu monarsze Herman Rüdiger otrzymał od króla prawo wywozu bez cła stu bałwanów soli. W roku 1593 młody przedsiębiorca pochodzący z Harsfeldu ożenił się z poznańską patrycjuszką, Anną Groth.
Herman Rüdiger nie był mincerzem lecz przedsiębiorcą. Chcąc prowadzić mennice musiał zatrudnić fachowców, którzy kierowaliby poszczególnymi zakładami w jego imieniu. We Wschowie początkowo postawił na Andrzeja Laufferta, który był zawodowym mincerzem. Pochodził on z Goslaru, około roku 1590 przybył do Polski i podjął pracę u Teodoryka Buscha. W czasach Walentyna Jahnsa pełnił odpowiedzialną funkcję kierownika mennicy wschowskiej. Po przejęciu dzierżawy mennic wielkopolskich Herman Rüdiger pozostawił go na tym stanowisku, a także dodatkowo powierzył mu kierownictwo mennicy poznańskiej.
Andrzej Lauffert był człowiekiem niezwykle ambitnym. Po śmierci Teodoryka Buscha podjął starania o opiekę nad żoną i córkami swego zmarłego szefa. Cel jego zabiegów był oczywisty: „chodziło mu w tem o pozyskanie ręki ciepłej wdówki Katarzyny, czego też dokazał, poślubiając ją w 1595 r. Od tej pory stanął jak to mówią na nogach. Z towarzysza sztuki mincerskiej stał się mistrzem, a przedewszystkiem ożeniwszy się z wdową po swoim szefie, nabrał powagi wobec innych towarzyszów. Jednakże z tego samego tytułu spadły nań i niemałe kłopoty. Oto gdy wykryło się, że tak Busch jak i Jahns prowadzili mennicę wschowską bez zezwolenia podskarbiego, jako własną i prywatną oficynę, wówczas z rozporządzenia królewskiego skonfiskowano majątek Buscha i darowano niejakiemu Franciszkowi Gallowi, prawdopodobnie delatorowi”[3]. Jako że Andrzej Lauffert nie zamierzał wypuszczać z rąk uzyskanego na drodze ślubu z Katarzyną majątku, oznaczało to dla niego całą serię procesów sądowych.
***
Po odebraniu dzierżawy mennicy bydgoskiej Walentynowi Jahnsowi, w roku 1595 nie doszło do jej uruchomienia. Konflikt między właścicielem Stanisławem Cikowskim a nowym dzierżawcą Hermanem Rüdigerem osiągnął taki poziom, że w pewnym momencie Rüdiger postanowił nawet wycofać się z interesu[4]. Bardzo szybko znalazł się jednak chętny do wzięcia w arendę mennicy bydgoskiej. Na ochotnika zgłosił się … Andrzej Lauffert – podwładny Rüdigera w mennicach poznańskiej i wschowskiej. Podpisał on nawet umowę dzierżawną z właścicielem mennicy bydgoskiej Stanisławem Cikowskim. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że ambitny mincerz z Goslaru działał za plecami swojego szefa, bez jego wiedzy i zgody. Nielojalne zachowanie Laufferta wywołało oczywiście reakcję Rüdigera, który zabronił mu opuszczania mennicy wschowskiej.
Przez swoją nadmierną ambicję Andrzej Lauffert uczynił sobie wrogów z dwóch bardzo wpływowych ludzi. Z tytułu niewywiązania się z umowy zawartej ze Stanisławem Cikowskim, właściciel mennicy bydgoskiej wysuwał wobec Laufferta jakieś roszczenia finansowe. Były one na tyle dotkliwe, że Lauffert w akcie desperacji zażądał nawet pomocy i opieki od swojego szefa Rüdigera[5].
Andrzej Lauffert nie mógł jednak liczyć na życzliwość Rüdigera, który doskonale pamiętał o nielojalnym zachowaniu swego podwładnego. W konsekwencji nie przedłużył on umowy z Lauffertem o poddzierżawę mennicy poznańskiej, pozostawiając mu jedynie kierowanie mennicą wschowską (jak się miało wkrótce okazać – nie na długo).
***
W roku 1595 w mennicy wschowskiej bito szelągi, trojaki oraz szóstaki. Na szelągach obok herbów państwowych, króla oraz podskarbiego był umieszczany herb Róża Rüdigera oraz „ruszt” – znak menniczy Andrzeja Laufferta. Szelągi wybito w dwóch odmianach podstawowych: z inicjałami podskarbiego Jana Firlaja oraz bez inicjałów
fot. archiwum.allegro.pl
**
Ilustracja dzisiejszego wpisu – fot. WCN
**
Powyższy wpis to fragment książki „Katalog szelągów koronnych Zygmunta III Wazy. Mennica wschowska”:
_________________________________________
[1] Szerzej na temat Hermana Rüdigera zob. D. Marzęta: Szelągi Zygmunta III Wazy, Lublin 2018, s. 51-66
[2] Skan z książki R. Kozłowskiego: op. cit., s. 100
[3] M. Gumowski: Przedsiębiorcy menniczni w Poznaniu, „Kronika Miasta Poznania” 1927, nr 1, s. 47, 48
[4] O szczegółach dramatycznych zajść w mennicy bydgoskiej w roku 1595 zob. D. Marzęta: op. cit., s. 55, 56
[5] M. Gumowski: op. cit., s. 50