Jan Dulski herbu Przegonia był podskarbim wielkim koronnym w latach 1580-1590. Jego herb zgodnie z prawem widniał na monetach obok herbów państwowych i królewskich. W roku 1590 Dulski zmarł, a urząd podskarbiego wielkiego koronnego objął Jan Firlej herbu Lewart. Od tej pory to właśnie jego herb miał być umieszczany na monetach.
Znając powyższe fakty pewien dysonans poznawczy budzą odmiany szelągów poznańskich z datami 1588 i 1589, na których widnieje herb Lewart oraz inicjały I – F Jana Firleja.
Fot. Marciniak – DA
Jak to wyjaśnić? Otóż monety te zostały wybite w okresie późniejszym niż sugerują umieszczone tam daty. Do ich produkcji użyto wykonanych wcześniej stempli awersu z nieaktualnymi datami. Spróbujmy ustalić kiedy monety te zostały wybite. Dolną granicą jest rok 1590, kiedy to podskarbim wielkim koronnym został Jan Firlej. Z kolei górna granica to rok 1592. Zmarł wówczas Teodoryk Busch, który posługiwał się takim właśnie znakiem menniczym, jaki widnieje na końcu napisu otokowego na rewersach omawianych odmian. Są to dwa skrzyżowane haki mennicze z literą x u dołu.
***
Dokładnie te same kryteria co przy opisanych wyżej odmianach należy zastosować aby ustalić czas emisji widocznego niżej szeląga bez daty.
Fot. Adolph Hess von Nachfolger (1908 r.)
Ramy czasowe emisji tej odmiany można zakreślić od roku 1590 (o czym świadczy Lewart, herb Jana Firleja, który nominację na urząd podskarbiego otrzymał 12 maja 1590 roku) do roku 1592 (o czym świadczy znak mincerski – skrzyżowane haki mennicze z literą x u dołu – Teodoryka Buscha, zmarłego właśnie w roku 1592)
***
Widoczny niżej szeląg bez daty charakteryzuje się odmienną stylistyką niż moneta omówiona poprzednio.
Fot. poszukiwanieskarbow.com
Najistotniejsza różnica to rysunek znaku menniczego – skrzyżowane haki mennicze posiadają tu gwiazdki u góry i u dołu, a po bokach inicjały V – I należące do kolejnego dzierżawcy mennicy, Walentyna Jahnsa. Ryszard Kozłowski – znawca mennictwa wielkopolskiego – określił czas emisji bardzo precyzyjnie: „II połowa 1594 roku, kiedy to Jahns został nadzorcą wszystkich trzech mennic wielkopolskich – Poznania, Bydgoszczy i Wschowy – i zaczął używać znaku skrzyżowanych haków z dwiema gwiazdkami oraz po bokach monogramu V – I”. Wydaje mi się, że bezpieczniej będzie przesunąć tę granicę do roku 1595. W roku 1595 też bito szelągi z takim właśnie znakiem mincerskim.
A więc emisję omawianego szeląga można umieścić w okresie od połowy 1594 do połowy 1595 roku, kiedy to Walentyn Jahns stracił dzierżawę mennic wielkopolskich na rzecz Hermana Rüdigera.
***
Ordynacja mennicza z roku 1599 nakładała obowiązek umieszczania na monetach pierwszej litery (inicjału) nazwy miasta, w którym znajdowała się dana mennica, zamiast dotychczasowych znaków menniczych. Na monetach bitych w mennicy poznańskiej pojawiła się litera P.
Moneta z kolekcji Michała Króla
Szelągi poznańskie z lat 1599-1600 charakteryzuje taka sama stylistyka, z jaką mamy do czynienia w przypadku widocznego niżej szeląga bez daty (imię króla po stronie monogramu królewskiego, rysunek herbów, korony, kompozycja, liternictwo).
Wniosek nasuwa się oczywisty. Moneta została wybita w latach 1599-1600.
***
W katalogu monet Zygmunta III Wazy E. Kopicki na stronie 34 zaprezentował odmianę z błędną datą 1583 (poz. 94).
Odmiana została opisana jako emisja z roku 1588. Jakie rozumowanie kryło się za tym stwierdzeniem – trudno dociec.
